چکیده:
تصویر کلی که از هنر و فرهنگ ادوار گذشته در اذهان جامعه ایجاد میشود به عواملی متعدد بستگی دارد. یکی از مهمترین عوامل، دیدگاههای هنرپژوهان است که در منابع مکتوب انعکاس مییابد. این منابع را میتوان به دو گروه تقسیم کرد: کتابهایی که در همان عصر نوشتهشدهاند و مؤلفان آنها در محیط حضور یافته و از نزدیک با هنر و هنرمندان برخورد داشتهاند؛ گروه دیگر، نویسندگانی که در اعصار بعدی و با تکیه بر آثار برجایمانده، درباره هنر یا هنرمندان عصر پیشین قلمفرسایی کردهاند. بدین ترتیب، تصویری عمومی که از هنر دوره قاجار در جامعه پدید آمده، بخشی مدیون مؤلفان عصر قاجار است که بیشتر، اروپائیان بودهاند و بخشی دیگر مرهون نویسندگان عصر پهلوی به این سوی است که ایرانیان نیز در این میان دیده میشوند. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانهای تألیف شده و روش پژوهش آن تحلیلی-تاریخی است. هدف آن گردآوری و مقایسه دیدگاههای هنرپژوهانی است که طی دویست سال گذشته به ارائه نقد و نظر درباره هنر قاجار پرداختهاند. اولین کسی که درباره هنر قاجار اظهار نظر کرد، سرجان مالکوم بریتانیایی بود. او در اوایل عهد فتحعلیشاه سالهایی را در ایران گذراند. رویین پاکباز، مؤلف دایرهالمعارف هنر در سالهای اخیر، آخرین فردی است که دیدگاهش بررسی میشود. پرسش اینجاست که آیا طی دو سده تحولی خاص در دیدگاه پژوهشگران پدید آمده است؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد که تغییراتی تدریجی، اما مستمر، در منظر تحلیلگران درباره هنر قاجار به وجود آمده است که از نفی در سالهای متقدم، تا تأیید در سالهای اخیر را در بر میگیرد.
The past periods of art and culture is generally viewed as significantly influenced by art researcherschr('39') literature. This literature can be divided into two groups: books written contemporaneously with works, with their authors being present in the environment, and in touch with the art and the artist on one hand; and books by authors of later periods studying the works from earlier periods. Accordingly, the broad picture of the Qajar period partly owes to the contemporary writers of the time, mainly Europeans, and partly to those of the Pahlavi period onwards including many Iranians. The present article uses library sources and an historical analysis method, with the aim being gathering art researcherschr('39') views on Qajar art in the past 200 years, starting with Sir John Malcom, the Briton who lived in Iran for several years in Fath-Ali Shahchr('39')s time, and ending with Rouin Pakbaz, the author of a recent art encyclopedia. The question is whether there have been any particular developments in researcherschr('39') views in the past two decades, and the results show slow but steady changes, starting from more dismissive views in earlier times, developing into more approving views in more recent years.