چکیده:
سورهی مبارکهی مائده از سورههای مدنی است که محتوای آن غالباً در تشریح و تبیین احکام اسلامی است. بنابراین بدیهی است که نسبت به سایر سورهها به خصوص، سورههای مکی، دارای ویژگیهای خاصی باشد. پژوهش حاضر با بهره گیری از ابزار سبکشناسی و روش توصیفی تحلیلی می کوشد ویژگیهای برجستهی سبک این سوره را مورد مطالعه قرارد دهد و کارکرد هر یک از لایههای سبکی را در تبیین معنای مورد نظر تبیین نماید تا از این رهگذر کارکرد عناصر سبکساز و ویژگیهای برجستهی سبک زبانی- بیانی این سوره را نشان دهد. برآیند پژوهش نشان میدهد که یکی از مهمترین ویژگیهای سبک این سوره خطاب قرار دادن مؤمنان با «نداء» به واسطهی عبارت «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» است که در این سوره از بسامد بالایی برخوردار است و این امر بیانگر رحمت الهی و تکریم مؤمنان است. سبک چینش جملات در این سوره، با مفاد سوره و محتوای تشریعی با جملات کوتاه و طلبی آن همسویی و تناسب دارد. افزون بر این در بسیاری از آیات ترتیب جملات آهنگین بوده و وفور جملات فعلیه باعث پویایی و حیات سبک این سوره شده است. از دیگر ویژگیهای سبکی این سوره گونه های مختلف تکرار و کارکرد شایسته ی موسیقی معنوی آن در تبیین معانی آیات است.
Sura Al-Ma'idah is one of the Medinan surahs that is chiefly devoted to explaining and explicating Islamic law. Naturally, one expects that this surah, as compared with other surahs, especially Meccan ones, has distinguishing characteristics. The present research, utilizing stylistic tools and a descriptive-analytical method, tries to study prominent stylistic features of this surah and to explicate the function of each stylistic layer in explaining the intended meaning so that it may show the role of style-creating elements and the important linguistic-rhetorical style of this surah. The findings indicate that one of the most important stylistic features of this surah is addressing the believers using interjections by means of the phrase "O those who believe", which is highly frequent in this surah. This fact signifies the divine mercy and the dignifying of the believers. The style of the order of sentences in this surah is in line and proportionate with its content as well as with the use of short and demand-related sentences to state Islamic laws. Moreover, in many ayahs the arrangement of sentences enjoys rhythm and the high frequency of verbal sentences has made the style of this surah dynamic and vivid. Other stylistic features of this surah are the existence of different forms of repetition, and the proper use of its spiritual musicality in explicating the meanings of ayahs.
خلاصه ماشینی:
١-١- پیشینه درباره ی مطالعات پیشین در خصوص سبک شناسی سوره ی مائده پژوهش هایی صورت گرفته که از آن جمله است : أثر اختلاف الإعراب فی تفسیر القرآن الکریم (دراسۀ تطبیقیۀ فی سورٔە المائدٔە)، باسل عمر مصطفی المجایده ، پایان نامه کارشناسیارشد در دانشگاه اسلامی غزه .
دو آیه ی دیگر که با تعبیر «یا أَیهَا اَّلذِینَ آمَنُوا» آغاز شده است نیز متضمن معنای نهی است یعنی اینکه با ساختار فعل نهی نیامده بلکه به صورت ضمنی بیان شده است : ﴿َیا أَُّیهَا اَّلذِینَ آمَنُواَ لَیبلُوََّنکُمُ اللَّهُِ بشَیءٍِ منَ الصَّْیدَِ تَناُلهُ أَْیدِیکُمْ وَرِمَاحُکُمِْ لَیعْلَمَ اللَّهُ مَنَْ یخَافُهُِ باْلغَْیبِ فَمَنِ اعَْتدَی بعْدَ ذَِلکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَِلیم ٌ﴾ (مائده /٩٤) [ای کسانی که ایمان آورده اید خداوند شما را به مقداری شکار که (به نزدیکی شما می آیند و) دستها و نیزه های شما به آنها می رسد، می آزماید، تا معلوم شود چه کسی از خدا به وسیله ایمان به غیب می ترسد، و هر کس بعد از آن تجاوز کند مجازات دردناکی خواهد داشت .
اعجاز قرآن به گونه ای تبلور یافته است که میبینیم خصوصیات حروف و مقدار تکرار آنها ارتباط عمیقی با مفاهیم و معانی آیات دارند، مثلاً در این سوره ، در بیان سرنوشت هابیل و قابیل میفرماید: ﴿وَاْتلُ عَلَْیهمَْ نَبأَ اْبَنی آدَمَِ باْلحَقِِّ إذْ قَرََّبا قُرَْباًنا فَتُقُِّبلَِ منْ أَحَدِهِمَا وََلمُْ یتقََّبلِْ منَ اْلآخَرِ قَالََ لأَقْتُلََّنکَ قَالَِ إَّنمَاَ یتقََّبلُ اللَّهُِ منَ اْلمَُّتِقین َ﴾ (مائده /٢٧) [داستان دو فرزند آدم را به حق بر آنها بخوان ، هنگامی که هر کدام عملی برای تقرب (به پروردگار) انجام دادند، اما از یکی پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد (برادری که عملش مردود شده بود به برادر دیگر) گفت : بخدا سوگند تو را خواهم کشت (برادر دیگر) گفت (من چه گناهی دارم زیرا) خدا تنها از پرهیزکاران میپذیرد!] در این آیه حرف «قاف » ده مرتبه تکرار شده است ، و از آنجا که حرف قاف از حروف «انفجاری خروشنده است ، بر شدتِ امر و تحرّک دلالت میکند» (عباس ، ١٩٩٨: ١٥٣).