چکیده:
افضلمخدوم پیرمستی، ادیب، شاعر و تذکرهنویس هراتیتبار بخارایی (ف1334ق/1916م) است. افضل بنابر اشارۀ خود در مقدمه، تذکرۀ افضلالتذکار فی ذکرالشعراء و الاشعار مشهور به تذکرۀ افضل را به سفارش امیر وقت بخارا، عبدالاحدخان (حک.1303-1328ق/ 1886-1910م)، در سال 1322 ق/1904م در شرح حال صدوسیوهفت (137) شاعر معاصر خود در محیط ادبی بخارا و مناطق فارسیزبان مرتبط با این امارت را که در بخارا اقامت داشتند، از سال 1202 ق/1787-1788م تا سال تدوین تذکره تألیف کرد. آگاهیهای ما در زبان فارسی دربارۀ این تذکره و مؤلف آن بسیار ناچیز و بعضاً نادرست است. اطلاعات مندرج در منابع پژوهشی افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز خالی از خطا نیست. مسئلۀ این پژوهش معرفی تذکره، تذکرهنویس و تحلیل دیدگاههای انتقادی مؤلف آن است. نگارنده برای تبیین این مسئله با استفاده از روش تحلیل محتوا و دستاوردهای رویکرد ژانری به متن به دنبال یافتن پاسخ برای پرسشهای ذیل است: افضلمخدوم پیرمستی کیست و دارای چه دیدگاههای انتقادی در تذکره است؟ افضلالتذکار فی ذکرالشعراء و الاشعار چه نقشی در جریان تذکرهنویسی ادبی فارسی ماوراءالنهر در آغاز سدۀ بیستم در بخارا داشته است؟ نتایج تحقیق نشان داد این اثر، تذکرۀ مستقلِ منثور ناحیهای ـ عصری به زبان فارسی است که نشانههایی از لهجۀ بخارایی را با خود به همراه دارد. دیدگاههای انتقادی مؤلف را میتوان در ذیل چهار عنوان «تاریخی ـ تحلیلی، اخلاقی، سیاسی ـ اجتماعی و بلاغی ـ جمالشناسانه» تحلیل کرد. هرچند این تذکرهنویس به سفارش امیر وقت تذکرۀ خود را تألیف کرد و درنتیجه در ارائۀ دیدگاههای انتقادی، پسند دربار و علائق شخص امیر را دخالت داد، به دلیل نقشی که در احیای نام و آثار شاعران معاصر خود در محیط ادبی بخارا ایفا کرد، بلافاصله مورد توجه علاقهمندان شعر و ادب این دوره واقع شد؛ بهگونهای که همواره یکی از منابع تألیف و تحقیق پژوهشگران دربارۀ حیات ادبی محیط بخارا و مناطق مرتبط با آن بوده است.
Afzal Makhdoum Pirmasti is a literary figure, poet, and biography writer from Herat, Bukhara (death: 1916). According to the author in the introduction, he wrote Tadhkirah of Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al-Ash’ar, also known as Afzal’s Biography of Poetry, asked by the then- emir of Emirate of Bukhara, Said 'Abd al-Ahad Khan (1886-1910), in 1904 about 137 poets of his time in the literary environment of Bukhara and the Persian speaking regions - who lived in Bukhara - from 1787/1788 until the year of compiling the Tadhkirah. There little is known about this author and his biography writing. The scientific resources in Afghanistan, Tajikistan and Uzbekistan are not without pitfalls. Thus, this study aims to introduce biography writing in general, and Afzal's Biography and critical ideas in particular. To achieve this aim, content and document analysis is employed focused on this genre to pursue the following questions: who is Afzal Makhdoum and what are his critical ideas in the biography? What is the role of the Afzal's Biography of poets in the literary Persian biography writing and the anthology of Transoxiana? The findings show that Afzal's Biography of Poets is an independent, regional- contemporary prose in the Persian language. His critical ideas could be classified into five categories: historical-interpretive, moral, political-social, rhetoric-aesthetic. The biography plays a significant role in the area and is considered as one of the main resources of the Persian literary anthology of the 19th and 20th centuries in Transoxiana. However, this Tadhkirah was written by the author on the orders of Then-emir, As a result, he interfered with the court and the personal interests of the emir in presenting critical views, Due to the important role he played in reviving the names and works of her contemporary poets in the literary environment of Bukhara, he immediately attracted the attention of poetry and literature enthusiasts of this period; so that, has always been one of the main sources for researches on literary environment of of Bukhara and its related areas.
خلاصه ماشینی:
نگارنده براي تبيين اين مسئله با استفاده از روش تحليل محتوا و دستاوردهاي رويکرد ژانري به متن به دنبال يافتن پاسخ براي پرسش هاي ذيل است : افضل مخدوم پيرمستي کيست و داراي چه ديدگاه هاي انتقادي در تذکره است ؟ افضل التذکار في ذکرالشعراء و الاشعار چه نقشي در جريان تذکره نويسي ادبي فارسي ماوراءالنهر در آغاز سدٔە بيستم در بخارا داشته است ؟ نتايج تحقيق نشان داد اين اثر، تذکرٔە مستقل منثور ناحيه اي ـ عصري به زبان فارسي است که نشانه هايي از لهجۀ بخارايي را با خود به همراه دارد.
هرچند اين تذکره نويس به سفارش امير وقت تذکرٔە خود را تأليف کرد و درنتيجه در ارائۀ ديدگاه هاي انتقادي، پسند دربار و علائق شخص امير را دخالت داد، به دليل نقشي که در احياي نام و آثار شاعران معاصر خود در محيط ادبي بخارا ايفا کرد، بلافاصله مورد توجه علاقه مندان شعر و ادب اين دوره واقع شد؛ به گونه اي که همواره يکي از منابع تأليف و تحقيق پژوهشگران دربارٔە حيات ادبي محيط بخارا و مناطق مرتبط با آن بوده است .
Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al- Ash’ar, Manuscript No. 2303, Uzbekistan: The Center of Abu Rayhan al-Biruni Manuscript in Tashkent, [In Persian].
Mousavi Bojnourdi, The great Islamic Encyclopedia, Tehran, Center of the Great Islamic Encyclopedia, Vol. 14, Page 722-726, [In Persian].