چکیده:
سنگ لاجورد (Lapis lazuli) نام سنگی است که در فلات ایران استخراج میشود. خاستگاه اصلی سنگ لاجورد، معادن سرسنگ در سرزمین بدخشان در شمالیترین بخش افغانستان است. این سنگ به رنگ آبی تیره همراه با لکههای طلایی پیریت است و از سنگهای نیمهقیمتی و شناخته شده در عهد ایران باستان و یکی از کالاهای تجاری ایرانیان بود. دانشمندان ایرانی از جمله ابوریحان بیرونی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، جوهری نیشابوری و غیره در مورد خصوصیات این سنگ و خواص درمانی آن مطالب بسیاری آوردهاند. هنرمندان ایرانی در سدههای میانی و اروپایی دورۀ رنسانس از این سنگ به عنوان رنگدانۀ لاجوردی (آبی نیلی) در نقاشیهای خود استفاده میکردند. امروزه از آن برای ساخت جواهرات نیمهقیمتی، وسایل تزیینی، نقاشی، آثار هنری و انرژی درمانی استفاده میشود. این سنگ را میتوان با استفاده از روشهای شناسایی مدرن در علم شیمی بررسی کرد. شیمیدانان با استفاده از روشهای FTIR ، XRD، SEM، EDS، SR، PIXE و ترکیب آنها با یکدیگر، میتوانند ساختار، مبدأ، سن، ریختشناسی، ناخالصی، اجزای تشکیلدهنده و تاریخ این سنگ را تعیین کنند.
Lapis lazuli, a stone named that extracted in the Iranian plateau. The main source of Lapis lazuli is Sar-I Sang mines in Badakhshan province in northeast Afghanistan. The stone is dark blue with golden pyrithic spots and a semi-precious stone known in the ancient Persia and is one of the Persian exportation to the world. Many Iranian scholars, including Abu Reyhan Biruni, Ibn Sina, Khaje Nasiral-din Tusi, Johari Neishabouri, etc., have mentioned many of the characteristics of this stone and their healing properties. Iranian artists in the middle age and the renaissance European artists used the stone as a lagoon color (blue indigo) in their paintings. Today, the stone is used to make semi-precious gems, decorative items, paintings, and artistic works and energy therapies. This stone can be studied using modern characterization methods in chemistry. Chemists using FTIR, XRD, SEM, EDS, SR, PIXE methods and combination of them, can determine the structure, source, age, morphology, impurity, composition and history of lapis lazuli
خلاصه ماشینی:
اين سنگ به رنگ آبي تيره همراه با لکه هاي طلايي پيريت است و از سنگ هاي نيمه قيمتي و شناخته شده در عهد ايران باستان و يکي از کالاهاي تجاري ايرانيان بود.
با توجه به اين که معادن اصلي سنگ لاجورد در افغانستان (جزئي از فلات ايران ) قرار دارند و هنوز منبع اصلي استخراج باکيفيت ترين سنگ لاجورد در جهان هستند، نيز با توجه به اين موضوع که اين سنگ در طول تاريخ از جنبه هاي مختلف براي ايرانيان حائز اهميت بسيار بوده است ، به لحاظ ساخت ابزارآلات يا آثار هنري از جمله ساخت لوازم تزييني، آثار نقاشي ، کاشيگري ، رنگ آميزي سفال ،و ميناکاري چنان که در ادبيات فارسي نيز ميتوان مشاهده کرده که بسيار به آن اشاره شده است ، همچنين به لحاظ تجارت بسيار، پزشکي و داروسازي و موارد ديگر، شايسته است که بيشتر در بارٔە آن سخن گفته شود.
در کتاب کاني شناسي در ايران قديم ، چنين آمده است که احتمالا به دليل وجود معادن سنگ معدن مس در مناطق دزمار در آذربايجان و همچنين در کرمان ، به اشتباه آنها را معادن سنگ لاجورد عنوان کرده اند.
با استفاده از اين روش ها براي تعيين نوع رنگ هاي آبي به کار رفته در نقاشي کليسايي قرون وسطي (قرن ١۵)، مشخص شد که سنگ لاجورد به دليل هزينۀ بالا، فقط براي آثار هنري باارزش استفاده مي شد.
همچنين در دوران باستان ، از مناطقي به عنوان خاستگاه سنگ لاجورد ياد ميشد که با استفاده از روش هاي نوين علمي (از جمله شيمي )، صحت برخي از آنها تأييد و يا تکذيب مي شود.