چکیده:
تاثیرپذیری و تاثیرگذاری مفاهیم و عقاید فکری همواره موضوعی مورد بررسی و تحقیق محققان در طول تاریخ بوده است. از جملة این تاثیرگذاری ها تحول و تطّور اساطیر آفرینش ادیان تحت تاثیر پیش زمینههای فکری و اعتقادی ادیان پیشین است. مانی به عنوان پدیدآور کیش مانوی بخش عمده حیات فکری و ذهنی خود را در میان باورمندان به تفکر گنوسی سپری کرد و زمانیکه کیش مانوی به وسیله او شکل و انسجام یافت، از این عقاید تاثیر پذیرفت. بخشی مهم و گسترده ای از تعالیم کیش مانوی عقاید مانی درباره اسطوره آفرینش است بی تردید مانی در تفسیر ظهور کیش مانوی نیازمند بازسازی عناصر و داستان آفرینشی بنیادی بوده است که در بررسی و واکاوی عقاید وی درباره آفرینش به خوبی ریشه های گنوسی این تعالیم پیدار است. مانی نه فقط در متن داستان آفرینش خود، بلکه در مفاهیم و عناصر اساطیر آفرینش خود وامدار آیینهای گنوسی پیش از خود است. هویت و سنخ بن مایه های این داستان اسطوره ای با وجود آنکه رنگی نو دارد اما به واقع مفاهیمی کهن با الگوهای گنوسی است. از این رو این تحقیق با هدف بررسی ریشههای گنوسی اسطوره آفرینش مانوی درصدد است تا با بررسی توصیفی و تحلیلی از منابع دست اول مانی و کیش او به ریشه ها، ساختارها و مفاهیم کیش مانوی و تاثیرگذاری کیش مانوی از آیینهای گنوسی بر اساس منابع دست اول این آیینها بپردازد و به این نتیجه دست می یابد که اساسا مانی نه فقط در بازآفرینی داستان اسطوره آفرینش مانوی از بن مایههای گنوسی استفاده کرده است، بلکه در عناصر و مفاهیم این عقاید از مفاهیم و عناصری گنوسی بهره برده است.
The impression and influence of intellectual concepts and beliefs on one another has always been
the subject of scholars’ research throughout of history. The evolution of the myth of creation in
religions’ beliefs that were influenced by previous concepts and religions is a notable example of
such internal interactions. Mani, as the creator of the Manichaean, spent much of his intellectual
and mental life among believers in Gnostic thought, and was influenced by these beliefs when
the Manichaeism was formed by him. An important and widespread part of Mani’s teachings and
beliefs, is the myth of creation that included the pretext of Mani and his Prophecy, namely, the need
to reconstruct the premade creative elements and stories, with possible Gnostic roots regarding
the concept of creation. Mani not only in the context of his narrative of creation but also in his
perception of the concepts and elements of the myth of creation had used Gnostic beliefs. The
identity and style of the myths of this mythical story, though new shaped, are same old concepts
of Gnostic patterns. Therefore, this study aims to examine the Gnostic roots of the myth of Mani’s
narrative of creation; moreover, by descriptive and analytical method of primary sources of Mani
and his Believers, this research examines the influence of Gnosticism on Manichean sources. It
concludes that Mani used not only Gnostic themes in recreating the story of the creation myth but
also in the elements and concepts of his narrative of creation.
خلاصه ماشینی:
ریشه های گنوسی اسطوره آفرینش در کیش مانوی روزبه زرین کوب ١/ سیدتوفیق حسینی ٢ چکیده تأثیرپذیری و تأثیرگذاری مفاهیم و عقاید فکری بر یکدیگر همواره از موضوعات مورد بررســی و تحقیق محققان ادیان در طول تاریخ بوده است .
٢ اما در کنار آثار پیروان مانی می توان به آثار منتقدان کیش مانوی نیز اشاره کرد که در نوشته های خود به تفصیل به بررسی داستان آفرینش مانی پرداخته اند، از جمله آثار یونانی همچون اثر اسکندر لیکوپولیسی ٣ و کتاب اعمال آرخلایی٤ و آثار لاتینی چون آثار سنت اگوستین ، خصوصا رساله جامع ردیات ،٥ و نیز آثار سریانی چون نوشته های تئودور بارکونایی که ظاهرا در نگارش آنها از آثار دست اول مانوی و اثر تیتوس بسترایی ٦ استفاده کرده اســت .
به نظر می رسد مانی در داستان هجوم تاریکی به سرزمین نور از عقاید گنوسی پیشین چون اساطیر کیش باسیلیدس ٣ استفاده کرده است که این عقاید خود از تفکر ثنویت ایرانی اخذ شده بود.
H. Charles, The Ethiopic version of the book of Enoch, (London: Oxford Unversity Press, 1912), p.
Milik, the Books of Enoch: Aramaic Fragments of Qumran Cave 4 (London: Oxford University Press, 1976), p.
H. , The Ethiopic version of the book of Enoch, London: Oxford Unversity Press, 1912.
T. , the Books of Enoch: Aramaic Fragments of Qumran Cave 4, London: Oxford University Press, 1976.