چکیده:
تئوری موازنه کتاب جالبی است که استاد جعفری لنگرودی تالیف و در آن اندیشههای نو و بدیعی را مطرح کردهاند که در آثار قدیم و جدید بیسابقه است. اندیشههای وی در کتاب مزبور در این مقاله مورد بررسی واقع شده است.
در مقاله، اصول موازنه تملیک در برابر تملیک، موازنه تسلیم در برابر تسلیم و موازنه در ارزش عوضین در قراردادهای مالی معوض مورد شرح و بحث قرار گرفته است. این سه اصل موازنه از ارادة طرفین نشئت میگیرد و مبتنی بر عقل و منطق و عدالت است.
اصل دیگری که در کتاب و مقاله بر آن تاکید شده اصل ابقای عقد است که با اصل لزوم عقد تفاوت دارد و در آثار متقدمان و متاخران به آن توجه نشده یا به ندرت به آن اشاره شده است. این اصل گرهگشای برخی از مسائلی است که در کتاب و مقاله مطرح شده است.
به هم خوردن هر یک از اصول موازنه پیامدهایی را به دنبال دارد. هرگاه موازنه در تملیک به هم خورد. چه بسا عقدی واقع نمیشود، یا به تعبیری عقد باطل است، مانند فروش مال معینی که در زمان عقد موجود یا مقدورالتسلیم نیست، یا فروش مالی که جزئی از آن متعلق به دیگری است و مالک تنفیذ نمیکند که در این صورت معامله نسبت به جزئی که موازنه در آن مخدوش و باطل است و از این رو مشتری میتواند جزئی را که اشکالی ندارد قبول و ثمن را به نسبت تقلیل دهد یا معامله را کلا با اعمال خیار تبعض صفقه فسخ کند.
اصل موازنه در تسلیم هم که در فقه و حقوق عملی مهمتر از تملیک است باید رعایت شود و در صورت به هم خوردن موازنه مزبور قرارداد منفسخ میشود، مانند مورد تلف مبیع قبل از قبض، یا متعهد له میتواند از اجرای تعهد امتناع کند تا طرف دیگر حاضر به ایفای تعهد شود. (حق حبس) یا در پارهای موارد مشتری حق فسخ پیدا میکند، مانند خیار تاخیر ثمن و خیار تعذر تسلیم.
موازنه در ارزش عوضین نیز در قراردادهای مغابنه مهم و به هم خوردن آن دارای پارهای تبعات و ضمانتهای اجرایی است، مانند خیار عیب، خیار غبن و خیار تدلیس.
اصل موازنه تملیک در برابر تملیک تا حدی قابل مقایسه با نظریه علت یا جهت تعهد در حقوق فرانسه و اصل موازنه تسلیم در برابر تسلیم تا حدی قابل مقایسه با نظریه کاپیتان استاد بزرگ فرانسوی درباره علت تعهد است.
theory of equilibrium is an interesting book written by Professor Jafari Langroudi. In that book, he has introduced new and innovative ideas that are unprecedented in old and new works. His thoughts in this book are examined in this article. In the article, Principles of equilibrium of alienate vs. alienate, equilibrium of conveyance vs. conveyance, equilibrium in the value of considerations is discussed in exchange financial contracts. These three principles of equilibrium are derived from the will of the parties and are based on reason, logic and justice.
Another principle that is emphasized in the book and article is the principle of maintaining the contract.it isdifferent with the principle of the necessity of the contract and it has not been noticed or rarely mentioned in the works of the ancients and the late ones.This principle unravels some of the issues raised in the book and article.
Impaired of any of the principles of equilibrium has consequences. Whenever the equilibrium in the alienate is impaired It may not be a contract, or in other words, the contract is void, such as the sale of certain property Which at the time of the contract is either non-existent, or a financial sale of which it is a part of another and the owner does not enforce, In this case, the transaction to the part in which the equilibrium is disturbed is invalid and therefore the customer can accept the part that has no problem and reduce the price in proportion or terminate the transaction altogether by applying the option in sales unfulfilled in part.
The principle of equilibrium in conveyance, which is more important in jurisprudence and practical law than alienate, must be observed and If the equilibrium is disturbed, the contract will be terminated, as in the case of loss before grasping ,Or the obligee may refuse to perform the obligation until the other party is willing to fulfill the obligation. (Right of lien) or in some cases the customer has the right to terminate, such as payment delay option and impossibility of delivery option.
equilibrium in the value of exchanges is also important in counterfeit contracts and its disruption has some consequences and executive guarantees, such as the option of defect, the option of lesion and the option of decite.The principle of equilibrium of alienate vs. alienate is somewhat comparable to the theory of cause or effect of obligation in French law and the principle of the equilibrium of conveyance versus conveyance is somewhat comparable to the theory of the Grand Master CaptainFrench is about the cause of commitment.
خلاصه ماشینی:
چه بسا عقدی واقع نمیشود، یا به تعبیری عقد باطل است، مانند فروش مال معینی که در زمان عقد موجود یا مقدورالتسلیم نیست، یا فروش مالی که جزئی از آن متعلق به دیگری است و مالک تنفیذ نمیکند که در این صورت معامله نسبت به جزئی که موازنه در آن مخدوش و باطل است و از این رو مشتری میتواند جزئی را که اشکالی ندارد قبول و ثمن را به نسبت تقلیل دهد یا معامله را کلاً با اعمال خیار تبعض صفقه فسخ کند.
اصل موازنه در تسلیم هم که در فقه و حقوق عملی مهمتر از تملیک است باید رعایت شود و در صورت به هم خوردن موازنه مزبور قرارداد منفسخ میشود، مانند مورد تلف مبیع قبل از قبض، یا متعهد له میتواند از اجرای تعهد امتناع کند تا طرف دیگر حاضر به ایفای تعهد شود.
بنابراین اگر مبیع قبل از اعمال فسخ مشتری تلف شود، به اقتضای قاعده موازنه و ماده 453 قانون مدنی تلف از مال بایع است، یعنی چون موازنه در تسلیم به هم خورده بیع منحل میشود و مشتری که خیار فسخ داشته و مالکیت او قطعی و نهایی نبوده میتواند ثمن را پس بگیرد و اگر نپرداخته از پرداخت آن معاف است.
اینک به دو مسئله قابل بحث درباره خیار عیب که در کتاب تئوری موازنه آمده است اشاره میکنیم: اول- هرگاه پیش از آنکه مشتری اعمال خیار کند عیب زائل شود آیا خیار عیب ساقط میشود یا نه؟ فقه و قانون مدنی در این خصوص ساکت است ولی استاد بر اساس اصل ابقای عقد به درستی نظر به سقوط خیار دادهاند.