چکیده:
رسیدن به هدفی که خداوند برای خلقت انسان بیان کرده و شناخت عواملی که آدمی را به آن هدف میرساند، از مسائل مهم زندگی هر انسانی است. طبق آیات و روایات، یکی از اهداف ممتاز خلقت انسان عبودیت و بندگی خداوند است. بنابراین برای کسب رضایت الهی و رسیدن به حقیقت عبودیت میبایست شاخصههای عبودیت شناخته شود. با مراجعه به صحیفه سجادیه و استخراج مشتقات واژه عبد و تحلیل فقراتی از دعاهای امام سجاد علیه السلام فهمیده میشود که بندگان حقیقی خداوند دارای شاخصهها و ویژگیهای برجستهای هستند. طبق فرازهایی از صحیفه سجادیه، بنده واقعی خداوند با شیطان و هوای نفسش مخالفت میورزد و در مقابل معبودش احساس نیاز میکند، ولی در مقابل غیر خداوند حس بینیازی دارد. عبد حقیقی هرگز در مقابل معبودش تکبر نمیورزد و عمرش را در انجام اوامر و ترک نواهی مولایش صرف میکند و در صورت انجام گناه بلافاصله توبه و استغفار کرده و بر انجام معصیت اصرار نمیورزد و همیشه به بخشش معبودش امیدوار است و در امتحانات الهی نیکوترین عمل را انجام میدهد.
خلاصه ماشینی:
حال که هدف ممتاز خلقت تمام انسانها عبودیت معرفی شده است، این سؤال مطرح میشود که شاخصههای عبودیت چیست؟ به بیانی دیگر، بندگان باید چه صفات ویژهای داشته باشند تا عبد حقیقی خداوند محسوب شوند؟ و کدام اعمال انسان در تحقق عبودیت، نقش بیشتر و مؤثرتری را ایفا میکنند؟ چراکه عبودیت جنبههای متفاوت فردی و اجتماعی دارد و عبادت خداوند دارای مصادیق مختلفی است؛ تمام اعمال انسانها، از جمله خوابیدن و خوردن و کارهای روزمره، اگر به قصد خشنودی خداوند و اطاعت از دستورات الهی باشد، عبادت محسوب میشود.
آیا اگر انسانی همین کارهای روزانه مذکور را همراه با نیت خشنودی خداوند انجام دهد، عبد حقیقی خداوند محسوب میشود؟ یا حقیقت عبودیت دارای شاخصههایی است که انسان برای رسیدن به مقام عبودیت میبایست آن شاخصهها را در وجود خود ایجاد کند؟ در روایت معروفی که عنوان بصری از امام صادق( نقل میکند، حضرت حقیقت عبودیت را در سه چیز میداند؛ در این روایت که مورد توجه خاص عرفا و علمای اخلاق قرار گرفته است، عنوان بصری از امام صادق( نقل میکند: گفتم: يا اباعبدالله!
با توجه به روایات فوق این سؤالات ایجاد میشود که آیا فقط همین مطالب مذکور در روایات فوق در تحقق عبودیت مؤثر است، یا مواردی دیگر نیز از شاخصههای عبودیت و ویژگیهای ممتاز عبد حقیقی بهشمار میرود؟ آیا در آیات و روایات دیگر، مطالب دیگری نیز میتوان یافت که در عبدِ حقیقیِ خداوند شدن، مؤثر باشد؟ آیا در صحیفه سجادیه نیز ویژگیهای مذکور در روایات فوق بهعنوان شاخصههای عبودیت آمده است؟ بنابراین، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که شاخصههای عبودیت در صحیفه سجادیه چیست؟ البته سؤالاتی فرعی نیز در این مبحث مطرح است که برخی از آنها بیان شد، همچنین در مورد هریک از شاخصهها سؤالی فرعی مطرح است؛ مثلاً در شاخصة اول این سؤال مطرح است که آیا مخالفت و دشمنی با شیطان از شاخصههای عبودیت است؟ که به این سؤالات فرعی نیز در ذیل هر شاخصه پاسخ داده میشود.