چکیده:
این مقاله شرحی است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام به جابربن یزید جعفی، در باب اوصاف شیعیان واقعی. بهرهگیری از راهنمایی عقل در سرکشی هوا و هوس، یکی از اوصاف شایسته شیعیان است. براساس مبانی مسلم دینی، انسان دشمن درونی دارد. دو دسته تمایلات و گرایشها در انسان وجود دارد که یکی میل به صعود و کمال دارد و دیگری، میل به نزول و سقوط. گرایش نوع دوم، مشترک میان انسان و همه حیوانات است و به مجموع آن «تمایلات نفس» گفته میشود. در مقابل، به تمایلاتی که میل به تعالی و تقرب به خدا و کمال دارند، عقل گویند. این هر دو، همواره در حال مبارزه هستند. باید در میدان مبارزه مراقب بود نفس غافلگیر و مغلوبمان نکند.
برای جلوگیری از پیروی از هوای نفس، پیروی از عقل ضروری است. لازم است به احکام عقل بیندیشیم، آنها را بیاموزیم و آمادگی لازم را برای مقابله با تمایلات نفس کسب کنیم. زمانی که عقل نتواند بهتنهایی قضاوت کند، باید افزون بر بهرهگیری از آن، به احکام شرع نیز مراجعه نمود. امام باقر علیه السلام میفرمایند: برای بهکارگیری علم، عملت را خالص کن. پایبندی به دین و عقل و شرع و احکام شریعت، راه برونرفت از پیروی از هوای نفس است.
This paper is a commentary on the advices of Imam Mohammad Bagher (PBUH) to Jabir b. Yazid al-Ju’fi, one of his noble companions regarding the characteristics of the real Shiites. On this account, using the guidance of reason in controlling the desires of the soul is one of the another characteristic of the Shiites. According to certain religious principles, man has an internal enemy. There are two categories of inclinations and tendencies in human beings, one is the desire to ascend and perfection and the other is the desire to descend and fall. The second type of tendency is common to humans and animals, which is collectively called “soul desires”. On the contrary, the desires that seek excellence and closeness to God and perfection are called intellect. These two tendencies are always fighting. We must be careful on the battlefield not to be deceived and defeated. To control desires, it is necessary to follow reason. We need to think about the rules of reason, learn them, and be prepared to confront the desires of the soul. When the intellect cannot judge alone, it is necessary to refer to the rules of Shari’a. Imam Baqir (PBUH) says, to apply knowledge, purify practice. Adherence to religion and reason and the rules of Shari’a is the way to get rid of the desires of the soul.
خلاصه ماشینی:
البته در خود علوم عقلي هم واژة عقل مشترک لفظي است و چندين اصطلاح دارد که ارتباط روشني بين آنها نيست: موجود مجرد تام، مدرِک کليات، قوهاي که قضاياي بديهي را درک ميکند، قوهاي که قضاياي نظری را از قضاياي بدیهی استنتاج ميکند، و سرانجام، قوهای که در احکام عملي حاکم است و خيروشر را تشخيص ميدهد.
ایشان میگویند تو در حال کشتيگرفتن با نفس هستی و برای پیروزی بر او و غافلگيرنشدن، بايد از عقل استفاده کني؛ پس اين مبارزه سه طرف دارد: 1.
ياري جستن از عقل و علم در مبارزه با نفس حال که نفس درصدد غافلگیرکردن انسان و پیروزی بر اوست، برای جلوگیری از شکست در برابر احساسات و تمایلات نفسانی چه راهکاری میتوان انديشيد؟ يگانه پديدهاي که قادر است ما را در مقابل نفس، ايمن کند و تاحدودی از غافلگیری در امان بدارد، نيروي عقل است؛ هرچند چگونگي بهکارگیری مناسبِ آن نیز محل پرسش است.
وجود دارند که با هواي نفس موافقاند و انسان از آنها لذت میبرد؛ پس غير از بهکارگيري نيروي عقل و تقويت آن بايد از علم شرع نيز استفاده کرد و موارد حلالوحرام يا سقوطوصعود را شناخت.
برای برخی این پرسشها مطرح است که چه کسي گفته ما بايد هرکاري را خالصانه و براي خدا انجام دهيم؟ اگر اعمال ما خالص نباشد چه ميشود؟ اگر انسان به فقيری کمک کند، مخارج درمان بيماري را به عهده بگیرد، مدرسه و بیمارستان بسازد و خلاصه کارهای عامالمنفعه انجام دهد و درعینحال دوست داشته باشد ديگران او را بشناسند چه عيبي دارد؟ بههرحال خدماتی عمومی انجام میشود که مردم بهطور رایگان از آنها استفاده میکنند.