چکیده:
اعتقاد به وحدت مفهومی وجود اعتقادی فراگیر و مورد قبول همه فلاسفة اسلامی است. ایشان بر این باورند که وجود علیرغم کثرت مشهود در عالم تحقق، دارای مفهومی واحد در ذهن است که به صورت مشترک بر همه مصادیق آن صدق میکند. ضمن آنکه اغلب ایشان وحدت مفهومی وجود را دال بر وحدت حقیقت آن دانستهاند و حتی بعضی اعتقاد به بداهت این دلالت دارند. البته وجوه متعددی بر دلالت وحدت مفهومی وجود بر وحدت حقیقت آن ذکر شده که در این مقاله به روش تحلیلی ـ توصیفی به این وجوه خواهیم پرداخت.
The conceptual unity of existence is a universal belief accepted by all Islamic philosophers. They believe that existence, despite its apparent multiplicity in the realm of realization, has a single meaning in mind, which is common to all instances. Moreover, most of them have considered the conceptual unity of existence as indicating the unity of its truth and some even believe it to be obvious. Of course, several aspects have been mentioned on the implication of the conceptual unity of existence on the unity of its truth that this paper will deal with these aspects in an analytical and descriptive approach.
خلاصه ماشینی:
صدرالمتألهین، بر تحقق کثرات و بلکه بر بداهت آن، تأکید دارد و هرگز منکر آن نیست (صدرالمتألهین، 1302ق، ص 138؛ همو، 1420ق، ج1، ص167)، اما با این حال، همنظر با بسیاری دیگر، معتقد به وحدت مفهومی و به تعبیری، معتقد به اشتراک معنوی آن است (بهمنیار، 1349، ص284؛ ابنسينا، 1413ق، ص219؛ ابنترکه، 1434ق، ص153ـ154؛ صدرالمتألهین، 1368، ج1، ص35؛ سبزواری، 1379، ج2، ص77).
اما سؤال این است که آیا این وحدت مفهوم نشانگر وحدت حقیقت نیز هست یا خیر؟ و حتی بعضی معتقدند اساساً اینکه وحدت مفهوم نشاندهنده وحدت حقیقت وجود است امری بدیهی و وجدانی است (صدرالمتالهین، 1368، ج 1، ص 154ـ155)؛ چراکه «اساساً حکایتِ هر مفهومی ـ برخلاف دلالت الفاظ که وضعی و قراردادی است ـ حکایتی ذاتی است و هر مفهومی از چیزی حکایت میکند [که] غیر از آنچه مَحکیِ مفهوم دیگری است» (فیاضی، 1388، ص14) و لازمهاش این است که مفهوم واحد محکی واحد نیز داشته باشد، به این دلیل که اگر محکیها متعدد باشند به طور ذاتی هر کدام از آنها در موقع فهم حکایتی مجزا خواهد داشت و هرگاه حکایات متعدد شود مفاهیم نیز متعدد میشوند، چون مفهوم حقیقتی جز حکایت ندارد.
صورت منطقی استدلال چنین است: ـ انتزاع مفهوم واحد از متخالفات ـ از آن جهت که متخالف هستند ـ منحصراً چهار صورت میتواند داشته باشد: در صدق مفهوم بر محکی خود، خصوصیت الف ـ به عنوان خصوصیتی که تنها در یکی از مصادیق موجود است ـ معتبر است.
صورت منطقی این استدلال چنین است: اگر مفهوم واحد از متخالفات ـ از آن جهت که متخالف هستند ـ انتزاع شود، وجود ذهنی متفاوت از وجود خارجی خواهد بود.