چکیده:
یکی از روشهای مطالعة رفتار حفاظتی انسان و عوامل پیشبینی کنندة آن، کاربرد مدلهای اجتماعی- روانشناختی است. هدف از این پژوهش به کارگیری و مقایسة دو نظریة رفتار برنامهریزیشده و مدل فعالسازی هنجار در پیشبینی رفتار نخلداران عضو تعاونی تولید شهرستان دشتستان در زمینة حفاظت از آب و تعیین عوامل موثر بر آن بود. در پژوهش حاضر، دادهها با فن پیمایش و از طریق پرسشنامه جمع آوری شد. روایی صوری پرسشنامه با بهرهگیری از نظر استادان و متخصصان امر و پایایی آن از طریق محاسبة ضریب آلفای کرونباخ (70/0 تا 86/0) برای متغیرهای مختلف تحقیق به تایید رسید. جامعة مورد مطالعه شامل نخلداران عضو تعاونی تولید شهرستان دشتستان به تعداد 1400 نفر بود که با استفاده از روش نمونهگیری چندمرحلهای، 300 نفر از آنها انتخاب شدند. یافتهها نشان داد در نظریة رفتار برنامهریزیشده متغیرهای نگرش، هنجار ذهنی، خودکارآمدی و هنجار اخلاقی بر نیت نخلداران در زمینة حفاظت از آب تاثیر گذارند و نیت در نهایت قادر است 45 درصد از تغییرات رفتار نخلداران نسب به حفاظت از آب را پیشبینی کند. همچنین بر اساس مدل فعالسازی هنجار، متغیرهای آگاهی از پیامدها، آگاهی از نیاز، انتساب مسئولیت، خودکارآمدی و کارآمدی نتیجه بر هنجار اخلاقی نخلداران در زمینة حفاظت از آب تاثیرگذارند و در نهایت، 3 متغیر هنجار اخلاقی، احساس گناه و احساس غرور در مجموع قادرند 24 درصد از تغییرات رفتار نخل داران نسبت به حفاظت از آب را پیش بینی کنند. نتایج همچنین نشان داد که هر دو نظریه پتانسیل پیشبینی رفتار نخلداران را دارند، اما قدرت پیشبینی نظریة رفتار برنامهریزیشده بالاتر از مدل فعالسازی هنجار است. از دیدگاه سیاستگذاری، مطالعة حاضر توجیهی برای استفاده از سازههای این مدلها در سیاست و تصمیمگیریای است که منجر به تشویق کشاورزان به حفظ و مصرف بهتر آب شود.
The purpose of this study was comparison power of theories of planned behaviorand norm-activation modelin predicting palm owners’ behavior in Dashtestan Township and determination of factors affecting on water conservation. In this research, data have been collected with questionnaire and through survey research. Validity was gained by a panel of expert approved and its reliability was confirmed through coefficient (Cronbach’s) alpha (0.70-0.86). Population consisted of palm owners’ who were Dashtestan Township by using multistage random sampling technique, 300 individuals palm owners’ were selected Dashtestan Township. The findings showed that the variables norm-activation theory with predicting 24 percent of palm owners’ behavior in relation to water conservation than the variables planned behavior theory with predicting 45 percent of palm owners’ behavior in relation to water conservation was less powerful.
خلاصه ماشینی:
پيشينة تحقيق تا به امروز، نظرية رفتار برنامه ريزي شده براي درک طيف وسيعي از رفتارها در رابطه با آب مانند حفاظت از آب (٢٠٠٧ ,Finley &Clark ؛٢٠٠٥ ,Okeefe &Trumbo )؛ صرفه جويي در مصرف آب (٢٠٠٦ ,Barr &Gilg )؛ کاهش مصرف آب (١٩٩٩,Lam)؛ پرداخت صورتحساب آب (٢٠١٠ ,.
نتايج يافته هاي تحقيق تاجري مقدم و همکاران (١٣٩٧) نيز نشان داد که بر اساس مدل رفتار برنامه ريزي شده، متغيرهاي نيت ، هنجار اخلاقي ، نگرش، دانش و درک ريسکي در مجموع قادرند ٦٢ درصد از تغييرات رفتار حفاظت از آب کشاورزان را تعيين کنند.
مقادير پايايي براي متغيرهاي پژوهش متغير تعداد گويه ها مقدار پايايي نگرش 10 0/79 هنجار ذهني 8 0/82 خودکارآمدي 9 0/70 هنجار اخلاقي 9 0/74 درک ريسکي 6 0/80 نيت 7 0/74 آگاهي از پيامدها 10 0/82 آگاهي از نياز 8 0/85 انتساب مسئوليت 9 0/86 کارآمدي نتيجه 5 0/80 انکار مسئوليت پذيري 9 0/80 احساس گناه 4 0/85 احساس غرور 4 0/84 رفتار 26 0/84 مأخذ: يافته هاي پژوهش نتايج و بحث بررسي ويژگي هاي فردي و حرفه اي نتايج بررسي ويژگي هاي فردي و حرفه اي نمونة مورد مطالعه نشان داد ميانگين سني نخل داران عضو تعاوني توليد ٤٧/٤٠ سال ، کمينه سن ٢١ سال و بيشينه آن ٩٠ سال است .