چکیده:
ایران به دلیل اقلیم غالباً خشک و نیمهخشک، بارندگیهای کم و فصلی و توپوگرافی متنوع، از رود-درهها یا رودخانههای فصلی فراوانی برخوردار است. این رود-درهها نقش اساسی در شکلگیری، تکوین و پایداری سکونتگاههای انسانی دارند و خدمات اکولوژیک متنوعی ارائه مینمایند. زیبایی بصری، ذخیره فضای سبز، تأمین آب، کاهش و ایجاد اختلاف دما، فشار و جریان محلی هوا (باد) و تهویه طبیعی از جمله کارکردها و خدمات اصلی این واحدهای طبیعی-اکولوژیک میباشند. شهر تهران از 7 رود-دره دارآباد، گلابدره، دربند، ولنجک، درکه، فرحزاد و کن برخوردار است. نقش اکولوژیک این رود-درهها در چنددهه اخیر بهدلیل رویکرد و مداخلههای عمرانی غیر اکولوژیکمحور مدیریت شهری و شهروندان به شدت کاهش یافته است. این مداخلهها این رود-درهها را به یکی از مهمترین عرصههای خطر بروز سیل و حرکات دامنهای تبدیل کرده است. رود-دره کن، مهمترین این رود-درهها بهجهت وسعت حوضه آبریز و مدت زمان و میزان دبی آب دائمی میباشد. بخشی از این رود-دره توسط شهرداری به بوستان (جوانمردان) تبدیل شده است. هدف این پژوهش این بوده که عوامل و معیارهای مدیریت اکولوژیکمحور این رود-دره را برای مداخلهها و ساماندهی پایدار آن تدوین و ارائه نماید. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش به دو روش کتابخانهای و پیمایشی جمعآوری شده است. به منظور ارائه این عوامل و معیارها، از روش ارزیابی چند معیاره مبتنی بر فرایند تحلیل شبکهای استفاده شده است. نتیجه حاصل از این ارزیابی نشان میدهد که عامل مدیریتی، بیشترین درجه اهمیت و وزن را نسبت به عوامل دیگر در اینخصوص دارد.
Iran has seasonal rivers because of dry climate, low rainfall and different topography. These river- valleys have main role in forming, genesis, and sustainability of human settlements and provide different ecological services. The main services include beauty, store of green spaces, water supply, reduce and create temperature differences, local air flow and natural ventilation which are part of the functions. Tehran is roughly the same area as 730 square kilometers and its population is 8.7 million people. It is located in51° and 17´ to 51° and 33´ east longitude and 35° and 36´ to 35° and 44´ north latitude. The height of this city is 900 to 1800 meters. The north and north east of this city are located in peculiarity range of the southern part of the middle Alborz. This city includes 7 river valleys to the names Darabad, Golabdareh, Darband, Velenjak, Darakeh, Farahzad and Kan. The ecological role of these river valleys is reduced because of non- ecological axis developmental interventions by urban management and citizens. These interventions have changed river valleys to high risk space of skirt movements and flood. Kan is the most important river valley because of the breadth of the basin and permanent water discharge rate. The part of this river valley has changed to park (Javanmardan) by municipality. The purpose of this research is that to provide factors and criteria of ecosystem based management to organize this river valley.
خلاصه ماشینی:
عوامل و معيارهاي مديريت اکولوژيک محور رود-دره هاي کلانشهر تهران مطالعه موردي: رود-دره کن موسي کمانرودي کجوري؛١ استاديار جغرافيا و برنامه ريزي شهري، گروه جغرافياي انساني، دانشکده علوم جغرافيائي، دانشگاه خوارزمي، تهران ، ايران .
نقش اکولوژيک اين رود-دره ها در چنددهه اخير به دليل رويکرد و مداخله هاي عمرانـي غيـر اکولوژيـک محور مديريت شهري و شهروندان به شدت کاهش يافته است .
پيشنهادهاي آن پژوهش براي استفاده بهينه اين رود- دره ها، کاربري هاي مناسب جهت ايجاد توازن بين فضاهاي شهري و طبيعي و ارتباط انسان و طبيعت ميباشد.
تفاوت اساسي اين پژوهش با آن پژوهش ها در اين است که بر مسئله مديريت و الگوهاي مداخله بر محور مديريت اکولوژيک محور تأکيد دارد و هدف آن شناسايي و ارائه عوامل و معيارهاي اين نوع مديريت رود-دره کن به روش دلفي و تحليل شبکه اي و اولويت بندي آن ها ميباشد.
از اين رو، سئوال اصلي اين مقاله اين است که ، عوامل و معيارهاي اکولوژيک محور براي ارزيابي مداخلات عمراني مديريت شهري براي ساماندهي رود-دره کن چيست ؟ داده و روش کار •موقعيت و محدوده مطالعه شهر تهران با حدود ٧٣٠ کيلومتر مربع مساحت و ٨/٧ ميليون نفر جمعيت (مرکز آمار ايران ، ١٣٩٥)، در ٥١ درجه و ١٧دقيقه تا ٥١ درجه و ٣٣ دقيقه طول شرقي و ٣٥ درجه و ٣٦ دقيقه تا ٣٥ درجه و ٤٤ دقيقه عرض شمالي قرار گرفته است .
نتيجه گيري هدف و خرورجي نهايي اين مقاله ، تعيين عوامل و معيارهاي مدل مديريت اکولوژيک محور رود-دره کن بوده است .