چکیده:
یکی از بهترین دوره های تاریخ شیراز، دوره حکومت زندیه میباشد که این شهر به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد. جدای بحث حکومت این خاندان، در معماری این دوره نیز تغییر و تحوالت بسیاری رو ی داد که با گذشت بیش از دو قرن از این حکومت، هنوز آثار و بناهای آن باقی مانده است. یکی از مهمترین المانهای این دوره را که امروز از بین رفته میتوان دروازه های شهر معرفی کرد. در گذشته نخستین تصویری که از هر شهر در ذهن مسافرین نقش میبست ورودی آن بود که هویت بخش آن شهر و بازگو کننده ایدیولوژی حا کم محسوب میشده است. دروازه های شهر نقش بسیار مهمی در تحوالت این دوره و دوره های قبل داشته که به مرور زمان کارکرد خود را از دست دادهاند و امروزه ما تنها دروازه قرآن را از دوره زندیه به یادگار دار یم. نکته قابل تامل اینکه کریمخان زند دروازه های شهر شیراز را از ۱۲ به ۶ دروازه تقلیل داد که میتوان به اهمیت حفاظت و امنیت در این دوره اشاره نمود. در این مقاله که بر اساس اسناد کتابخانه ای انجام شده، سعی بر آن شده تا دروازه های ششگانه دوره زندیه در شیراز مورد بررسی قرار گیرد
خلاصه ماشینی:
دروازههای شهر نقش بسیار مهمی در تحولات این دوره و دورههای قبل داشته که به مرور زمان کارکرد خود را از دست دادهاند و امروزه ما تنها دروازه قرآن را از دوره زندیه به یادگار داریم.
نکته قابل تأمل اینکه کریمخان زند دروازههای شهر شیراز را از 12 به 6 دروازه تقلیل داد که میتوان به اهمیت حفاظت و امنیت در این دوره اشاره نمود.
تا ابتدای حکومت کریمخان زند، شیراز دارای 19 محله بود که او بعضی از این محلات را در هم ادغام کرده و تعداد آنها را به 11 محله کاهش داد بهطوریکه بعضی از قسمتهای شهر در خارج از حصار قرار گرفت و دروازههای 12 گانه را به 6 دروازه کاهش داد و در مقابل هر دروازه، میدانی وسیع احداث و در آن درختانی سایهدار مانند چنار غرس کرد.
با توجه به اینکه فرصت الدوله در دوره قاجار زندگی میکرده، باید دروازههایی که نام برده، بازمانده دوره زندیه باشد که امروزه هنوز خاطرهاین دروازهها در ذهن مردم باقی مانده و از این دروازهها یاد میکنند اما تنها یک دروازه به یادگار مانده که دروازه اصفهان یا همان دروازه قرآن است.
مشخص نیست نام این دروازه به قرآن از چه زمانی مرسوم شده زیرا طبق منابع در دوره عضدالدوله و کریمخان زند قرآن بر فراز این دروازه وجود داشته اما میتوان نامیدن آن را به دروازه قرآن از زمان صفویه یا زندیه دانست زیرا به مانند دیگر دروازههای شهر همیشه اسم آخر بر دروازهها ماندگار و امروز نیز نام دروازه قرآن بر زبان مردم جاری میباشد.
حمدالله مستوفی در دوره اتابکان یعنی قرن 8 هجری قمری در بین 9 دروازهای که در کتابش ذکر میکند از دروازه فسا نیز صحبت کرده است.