چکیده:
سفال به عنوان مهم ترین و فراوان ترین داده فرهنگی در بسیاری از محوطه های باستانی از اهمیت بالایی در مطالعات باستان شناسی برخوردار است، به گونه ای که بسیاری از دوره بندی های زمانی برمبنای مطالعات مقایسه ای سفالی انجام شده است؛ درواقع، شناخت سفال هر دوره یکی از بنیادی ترین مراحل مطالعات باستان شناسی است. گونه شناسی، طبقه بندی و سرانجام گاه نگاری سفال، ابزار مناسبی برای شناخت بیشتر سنت سفال گری در هر منطقه است. محوطه شیرکوه نایین در ۶ کیلومتری غرب روستای سپرو نایین، یکی از محوطه های منسوب به دوره های ساسانی و اشکانی است. بر این اساس، با این پرسش بنیادی که تعیین قدمت محوطه از طریق طبقه بندی، گونه شناسی و مطالعات مقایسه ای سفال مربوط به چه دوره یا دورانی است؟ در این تحقیق با تکیه بر طبقه بندی، گونه شناسی و مطالعات تطبیقی سفال، گاه نگاری پیشنهادی آن ارائه شده است. بر این اساس از مجموع کل سفال های جمع آوری شده توسط نگارندگان، تعداد ۶۳ قطعه سفال گونه شناسی، طبقه بندی و در چارچوب روش های رایج باستان شناختی، تجزیه و تحلیل و درنهایت منجر به ارائه گاه نگاری شده است. شیوه پژوهش از نوع توصیفی-تطبیقی است و نتایج براساس مطالعات مقایسه ای مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد سه گونه سفالی قهوه ای، نخودی و قرمز و سه نوع شکل سفالی کاسه، کوزه و خمره در میان سفال های شیرکوه قابل تشخیص است. تمامی سفالینه ها با چرخ سفال گری ساخته شده اند و در بین آن ها سفال دست ساز یافت نشد. نتایج گاه نگاری نشان داد که بیشتر سفال ها مربوط به دوره ساسانی و شمار کمی از آن ها مربوط به قرون اولیه اسلامی است. سفال های این محوطه با محوطه های مختلفی از مناطق ایران نظیر: قلعه یزدگرد ریجاب، اولتان قالاسی مغان، تورنگ تپه، میاناب شوشتر و دشت فارسان چهارمحال بختیاری قابل مقایسه و شاخصه سفال های ساسانی در بخش فلات مرکزی از طریق مطالعات باستان شناسی این محوطه قابل تشخیص است. شناخت شناسی بناهای معماری برجای مانده در این محوطه شامل قلعه، چهارتاقی و صفه شیرکوه نیز شایان توجه و از دیگر مباحث طرح شده در مقاله است.
خلاصه ماشینی:
همچنین با استفاده از نتایج بررسی میدانی باستانشناسی، سفالهای بهدستآمده گونهشناسی، طبقهبندی و درنهایت با انجام مطالعات تطبیقی با محوطههای باستانشناختی کلیدی از این دوره، مقایسه و نتایج آن مورد تحلیل قرار گرفته است.
طبقهبندی، گونهشناسی و گاهنگاری سفالهای ساسانی-اسلامی شیرکوه نایین سفالهای ساسانی-اسلامی محوطۀ شیرکوه شهرستان نایین از لحاظ شکل متنوع هستند؛ سفالهای این مکان قابلمقایسه با مناطق وسیع فرهنگی ایران، استانهای فارس، اصفهان، (رجوع شود به تصویر صفحه) چهارمحال و بختیاری (فارسان)، هرمزگان، خوزستان (میاناب)، کرمانشاه (قلعۀ یزدگرد)، اردبیل (اولتانقالاسی)، شمالشرق ایران (گرگان، بندیان درگز)، کرمان (غبیرا) و کشورهای حاشیۀ خلیجفارس (کوش، ابوشریفه) است.
ب) کاسهها: کاسهها قابلطبقهبندی در گروه دهانهباز هستند که براساس نوع لبه به انواع پیشِرو میتوان تقسیمبندی کرد؛ کاسه با لبۀ سادۀ تخت یا گرد (تصویر 15: نمونۀ 6، 7 و 8 و نمونۀ 11 و 12)، این گونه با نمونههایی از تل ابوشریفه، چالترخان شهرری و قلعۀ سیمرمشاه سیمره قابلمقایسه است (Adams, 1970: Fig 6: z; Kleiss, 1987: Abb 5:15؛ محمدیفر و طهماسبی، 1393 شکل 8: Ss189)، کاسه با لبۀ گرد به داخل برگشته (تصویر 15، نمونۀ 9) نیز شبیه کاسههای بندیان درگز (لبافخانیکی، 1387: شکل 2-1) است.
سفالهای شیرکوه نایین از لحاظ شکل ظرف، نوع لبه و نقش تزئینی قابلمقایسه با دیگر محوطههای ساسانی هستند؛ بهطور کلی، منطقۀ شیرکوه براساس مدارک موجود از نظر فرهنگی بهنظر میرسد تحتتأثیر غرب ایران نظیر محوطۀ قلعۀ یزدگرد و فلاتمرکزی ایران، بهویژه شرق استان اصفهان، یعنی استان چهارمحال بختیاری و دشت فارسان است.