چکیده:
لودریچه محله ای واقع در شهرستان برخوار و ۹ کیلومتری شمال شهر اصفهان است. این بنا در مجاورت قبرستان کهن که امروزه تبدیل به فضای سبز شده، قرار دارد. جهت بنا شمال غربی- جنوب شرقی و نقشه آن چهارطاقی است که بعدها دخالت هایی در آن صورت گرفته است. به دلیل قرارگیری این منطقه در فاصله ۴ کیلومتری شرق شهر تاریخی گز (با استقرارهایی از دوره اشکانی و ساسانی) مطالعه این بنا در بافت فرهنگی تاریخی اش درخور اهمیت است. در همین راستا تلاش شد تا ضمن بررسی باستان شناسانه چهارطاقی لودریچه، فهمی نسبی از تاریخ ساخت و کاربری این بنا ارائه و به عنوان یکی از اولین پژوهش های متکی بر فعالیت باستان شناسانه در شهرستان برخوار، مبنای مطالعات تطبیقی و مقایسه ای آتی در این منطقه قرار گیرد. مهم ترین و اصلی ترین پرسش های پژوهش، زمان ساخت بنا و کاربری بنا از زمان ساخت آن تاکنون(؟) است. برحسب فرض های اولیه و با تشریح نقشه بنا، بنای لودریچه متعلق به دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی با کاربری مذهبی درنظر گرفته شد که با انجام پژوهش، این فرضیات اثبات شد. این پژوهش با روش بررسی پیشینه بنا در متون تاریخی، ارزیابی مصالح و عناصر تزئینی بنا، تحلیل نقشه معماری و مقایسه آن با سایر بناهای همجوار و همزمان انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که بنای لودریچه چهارطاقی ای متعلق به دوره ساسانی یا سده های اولیه اسلامی با کاربری آتشکده یا همان «آتشکده زروان اردشیر» است که به دستور اردشیر بابکان پس از تصرف اصفهان در هنگام ظهر در قریه «خوار» ساخته شده که بعدها با ورود دین اسلام به منطقه، این بنا از آتشکده به حسینیه تغییرکاربری داده و تا امروز اهالی این منطقه از آن به عنوان بنایی مذهبی استفاده می نمایند.
خلاصه ماشینی:
نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که بنای لودریچه چهارطاقیای متعلق به دورۀ ساسانی یا سدههای اولیۀ اسلامی با کاربری آتشکده یا همان «آتشکدۀ زروان اردشیر» است که بهدستور اردشیر بابکان پس از تصرف اصفهان در هنگام ظهر در قریۀ «خوار» ساخته شده که بعدها با ورود دین اسلام به منطقه، این بنا از آتشکده به حسینیه تغییرکاربری داده و تا امروز اهالی این منطقه از آن بهعنوان بنایی مذهبی استفاده مینمایند.
ش. ، مصالح بومی و همگون با دیگر آتشکدههای همجوار، بدون هرگونه شواهدی از عناصر بناها و چهارطاقهای دورۀ اسلامی بهویژه محراب و مقبره، مساحتی محدود و نداشتن تزئین در سقف، ورودی و دیوارههای بنا (از ویژگیهای آتشکدهها)، نزدیکی به منبع آب (از عناصر مهم آتشکدهها) و تداوم سنت روشنکردن آتش مقدس بهشکل شمعهای نذری، کاربری اولیۀ بنا بهعنوان آتشکده درخور اهمیت است؛ با اینحال، اگر نتوان چهارطاقی لودریچه را همان آتشکدهای دانست که حمزه اصفهانی به آن اشاره میکند، باتوجه به پیشینۀ دورۀ ساسانی منطقۀ برخوار که بهوفور از آن بهعنوان سرزمینی از دولت ساسانی یاد شده است (ابنحوقل، 1345؛ ابنرسته، 1365؛ حمزه اصفهانی، 1367؛ ابنخردادبه، 1370؛ ابونعیم، 1377؛ یعقوبی، 1381؛ احمدی، 1385؛ و 1388؛ امیرحاجلو، 1391؛ امیرحاجلو و نیستانی، 1392).
میتوان پیشینۀ چهارطاقیسازی در منطقه را مربوط به دورۀ ساسانی دانست که تا قرون اولیۀ اسلامی تداوم داشته است؛ بنابراین میتوان چهارطاقی لودریچه را باتوجه به ویژگیهایش جزو یکی از بناهای ساختهشده در این فاصلۀ زمانی دانست که در زمان سلجوقی بهدلیل تخریب گنبد آن، با مصالح و شیوۀ متفاوت و استفاده از تزئینات کاشیکاری تجدید و مرمّت شده است.