چکیده:
نشانهشناسی بهعنوان روش پژوهش در شناخت دلالتها، به بررسی و تحلیل نشانهها و درک معانی نهفته در آنها میپردازد. از این لحاظ پدیدههای اجتماعی بهخودیخود معنا پیدا نمیکنند، بلکه در درون شبکهای از معانی قرار گرفته و دارای چارچوبی فرهنگی هستند. حریری (446-516 هـ) یکی از پیشگامان مقامات در ادبیات عرب است. پییر گیرو نشانههای اجتماعی را دو نوع نشانههای هویت و آداب معاشرت میداند. پژوهش حاضر کوشیده است تا باتکیهبر روش نشانهشناسی بهبررسی نشانههای اجتماعی در بیست مقامه ابتدایی حریری باتکیهبر نظریه پییر گیرو بپردازد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که نشانهشناسی اجتماعی در دو مقولۀ هویت و آداب معاشرت بروز یافته و درقالب عواملی چون خوراک، پوشاک، لباس، اطوار و حالات، لحن کلام و... به اشکال گوناگون بازتاب یافته و بیانگر تنوع نشانهها و توجه حریری به اوضاع اجتماعی- فرهنگی محیط حاکم بر جامعه است؛ همچنین عواملی چون اختلاف طبقاتی بین اقشار فرادست و فرودست در خوراک و پوشاک، شغل، تقابل فرهنگی بین اشخاص جامعه بهوسیلۀ شخصیتهای داستانها، توجه به جنبههای دینی-اعتقادی، بازتاب حوادث و مشکلات اجتماعی، بهکارگیری نشانههای مکانها، نامها و القاب از مباحثی است که در مقامات حریری بازتاب یافته است.
خلاصه ماشینی:
همچنین مقالت فراوان دیگری در باب مقامات حریری نگاشته شده است که ذکر تمامی آن ها صفحات متعددی میطلبد، اما در باب 159 جامعه شناسی هنر و ادبیات ، دوره ١٢، شماره اول ، بهار و تابستان ١٣٩٩ نشانه شناسی اجتماعی در آن پژوهشی انجام نگرفته است، به همیندلیل در پژوهش حاضر به این مهم پرداخته میشود تا با کشف نشانههای دال و مدلول، درک بهتر و جامعتری از این اثر ادبی ارائه گردد و ارتباط بین علم نشانهشناسی و زندگی اجتماعی در مقامات حریری روشن شود.
پوشش ابوزید سروجی چنین بازتاب داده شده است: 164 نشانه شناسی اجتماعی مقامات حریری با تکیه بر نظریه پییر گیرو »أشرف شیخ من رباوة، متخصرا بهراوة، وقد لفع وجهه بردائه ونکر شخصه لدهائه« )همان: ٢۲(: [ترجمه]»پیرمردی درحالی که عصایش را با دستش در تهیگاه خود گذاشته بود و با ردایش صورت خود را پوشانده و تنش را با زیرکی ناشناس کرده بود، از تپههای بال رفت«.
»در عصر حریری گدایی مرسوم و شایع بود تا حدی که برخی از قصه سرایان دونمایه نیز در مساجد و اماکن عمومی پس از پایان گفته های خود از شنوندگان گدایی میکردند و نویسنده مقامات نیز این مبحث را برای عرصه هنرنمایی خود انتخاب نمود« )حریرچی و مجیدی، ١٣٨٢: ٢٠-٢١(؛ بنابراین در مقامات حریری اکثر سفرها و نقل مکان ها و نیز ذکرکردن محله ها بهمنظور ادامه حیات و کسب معیشت صورت میگیرد و مدلول اصلی آن، فقر و درویشی است؛ چنانچه 166 نشانه شناسی اجتماعی مقامات حریری با تکیه بر نظریه پییر گیرو بارها از زبان راوی بیان شده که او بهخاطر فقر و عدم توشه از مکان زندگی خود مسافرت می کند و در دیگر مقامهها راوی را در شهری و درکنار جمعی میبینیم.