چکیده:
همواره میان خلاقیتهای هنری شعر از یک طرف و معانی و مفاهیم مورد نظر شاعر از سوی دیگر، نوعی پیوند آگاهانه یا ناخودآگاه به وجود میآید. یکی از عناصر مهم شعر که این خلاقیت هنری میتواند در آن ظهور و بروز پیدا کند، موسیقی چهارگانة بیرونی، کناری، درونی و معنوی شعر است. در اجزا و عناصر این موسیقی چهارگانه، قابلیتهای فراوانی در خدمت به معنا وجود دارد که در آثار پژوهشگران بهطور جداگانه به برخی از آنها اشاراتی شده است؛ امّا هنوز در این باب، جای تأمل بسیار هست؛ مثلاً در موسیقی بیرونی شعر و در یک وزن ثابت عروضی، قابلیتهایی برای انعطاف و تنوّع موسیقایی وجود داردکه به آن توجه کافی نشده است. نکاتی نویافته در انواع دیگر موسیقی شعر نیز وجود دارد که وقتی همة آنها در یک متن و در ارتباط با احساس و اندیشة خاص شاعر، مورد نظر قرار میگیرد، نتایج جالب توجهی به دست میآید. نگاه به حکایت نسبتاً بلند شیخ صنعان از منطق الطیر عطار نیشابوری، به دلیل تغییر و تنوع زیاد عاطفی در صحنههای مختلف آن، از این جهت میتواند مبنایی برای نشان دادن تغییر و تنوّع موسیقی چهارگانة شعر در خدمت به مضامین مختلف باشد.
There will be always a connection between artistic creativity in a poem on one hand and the meanings and concepts conceived by the poet on the other hand, created either consciously or unconsciously. Viewing versed texts from a poetics standpoint will help us discover this connection and may deepen our understanding and pleasure from the text. This treatise seeks to clarify the various dimensions of the music of poetry in the long story of Sheikh San'an, and shows the existence of a connection between musical manifestations and what the poet intends to reveal to us. At the beginning the aesthetic capabilities of the four types of music discernible in poetry (external, internal, lateral and spiritual) which can affect and change the tone of speech, are studied and taken into account. Then manifestation of each type is detected and analyzed in the story of Sheikh San’an. From this study we can arrive at the following conclusions: Firstly, the connection between music of poetry and its meaning and content is much more significant than what may be expected when texts are skimmed. Secondly, there are some capabilities in those four musical element of poetry that make contribution to meaning, which are not much considered and are not studied yet. This research has shown how changing the semantic position in different parts of Sheikh San'an's story has caused musical changes in each section and how through a fixed meter of prosody, musical adjustments have come to the aid of meaning.
خلاصه ماشینی:
در اجزا و عناصر اين موسيقي چهارگانه ، قابليت هاي فراواني در خدمت به معنا وجود دارد که در آثار پژوهشگران به طور جداگانه به برخي از آن ها اشاراتي شده است ؛ اما هنوز در اين باب ، جاي تأمل بسيار هست ؛ مثلا در موسيقي بيروني شعر و در يک وزن ثابت عروضي، قابليت هايي براي انعطاف و تنوع موسيقايي وجود داردکه به آن توجه کافي نشده است .
در مقالۀ حاضر، از ميان انبوه حکاياتي که عطار نيشابوري در مثنويهاي چهارگانۀ خود (اسرارنامه ، الهينامه ، منطق الطير و مصيبت نامه ) آورده است ، مفصل ترين و بلندترين آن ، يعني حکايت «شيخ صنعان » در منطق الطير، از اين نظر مورد بررسي قرار ميگيرد تا نشان داده شود چگونه تغيير جايگاه متن ١ و معنا و محتوا در بخش هاي مختلف اين داستان ، موجب تغييرات موسيقايي در هر قسمت شده و انطباق معنا و موسيقا در يک حکايت و با يک وزن عروضي ثابت ، چگونه صورت گرفته است .
درمقدمه هاي کم وبيش مفصلي که شفيعي کدکني بر تصحيح مثنويهاي چهارگانۀ عطار نيشابوري نوشته ، به موسيقي شعر در اين مثنويها اشاره اي نشده و در مقدمۀ منطق الطير نيز اگرچه حکايت شيخ صنعان به طور مفصل معرفي شده ، اما در باب موسيقي شعر آن سخني به ميان نيامده است .