چکیده:
دوره حکومت آلبویه(322-448ق)، یکی از ادوار مهم از نظر فرهنگی و تمدنی در تاریخ ایران بوده است. از این دوره آثاری بر جای مانده که نشاندهنده معماری این دوره است. بررسی ماهیت معماری این دوره و عناصر آن میتواند سیر معماری در ایران و تحولات آن در این دوره را آشکار سازد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای انجام شده است. یافتههای تحقیق حکایت از آن دارند که در دوره آلبویه، معماری صدر اسلام با تغییرات فرهنگی دوره ساسانی و استفاده از بهینههای فرهنگی و برداشتهای اجتماعی و مذهبی دارای عناصر بنیادی در قالب نوآوری بود. به طریقی که هم یادآور دوره گذشته است و هم بیان پدیده تنوع در سیر تطور معماری ایرانی است. مصالح معماری صدر اسلام با اتکا به شرایط محیط پیرامون شامل چینه، خشت، آجر و سنگ است. در بیشتر مناطق ایران استفاده از خشت و چینه از گذشته تاکنون مورد استفاده قرار داشتهاند زیرا مصالح همواره بومآور بوده و از همان محیط و پیرامون تأمین میشدند. تزئینات بناهای صدر اسلام اتکاء به تزئینات ادوار پیش از خود دارد و به عبارتی رنگگذاری تاریخی طولانی است چنانکه در اولین معابد پیش از تاریخ از آن استفاده شده است. در دوره آلبویه نیز ترکیبی از معماری برگرفته از فرهنگ اسلامی و معماری برجای مانده از دوره ایران باستان به چشم میخورد که انعکاس آن را میتوان در کاربست نقوش تزیینی در کنار مصالح و مواد معماری کهن مشاهده کرد.
اهداف پژوهش
1.بازشناسی عناصر معماری پایدار در بناهای دوره آلبویه.
2. بررسی زیباشناسی نقوش در معماری دوره آلبویه.
سؤالات پژوهش
1.معماری در دوره آلبویه دارای چه ویژگیها و عناصری بوده است؟
2. نقوش و طرحها چه جایگاهی در معماری دوره آلبویه داشتهاند؟
The reign of Buiids (322-448 AH) has been one of the most significant periods in the history of Iran in terms of culture and civilization. There are works left from this period that show the architecture of this period. A study of the nature of architecture of this period and its elements can reveal the course of architecture in Iran and its developments in this period. This research has been done based on a descriptive-analytical method and library information collection technique. The research findings indicate that in the Buiid period, the architecture of early Islam with the cultural changes of the Sassanid period and the use of cultural enhancements and social and religious perceptions had fundamental elements in the form of innovation. In a way that is both reminiscent of the past and expresses the phenomenon of diversity in the evolution of Iranian architecture. Early Islamic architectural materials relying on environmental conditions include layers, clay, brick and stone. In most parts of Iran, the use of clay and earth has been constantly used from ancient times until now since the materials have always been ecological and were supplied from the same environment and surroundings. The beautifications of the early Islamic buildings rely on the decorations of earlier periods, in other words, they are a long historical painting, as it was used in the first prehistoric temples. In the Buiid period, there is a combination of architecture derived from Islamic culture and architecture left over from the ancient Iranian period, which can be reflected in the use of decorative motifs along with ancient architectural materials. Research aims: 1. Recognition of sustainable architectural elements in the buildings of Buiid period. 2. A study of the aesthetics of patterns in the architecture of the Buiid period. Research questions: 1. What features and elements did architecture have in the Buiid period? 2. What is the place of motifs and designs in the architecture of the Buiid period?
خلاصه ماشینی:
دستیابی به پدیدارشناسی جامع در مورد عناصر پایدار به کار رفته در معماری بناهای قرن یکم تا پنجم هجری که منجر به ایجاد منبعی برای شناسایی و معرفی آثار معماری این دوره میگردد است.
این امتداد هنری را در آثار این دوره میتوان دید، برای مثال در باقیماندههای بخشی از دیوار یک مسجد که بر جای مانده از قرن اول هجری است، طاقنما و ستونهای کوچک دیده میشود که از مختصات معماری ایران در دوره باستان است.
از سوی دیگر مطالعه آثار و بناهای بر جای مانده نشان می دهد معماری این دوره انعکاسی از باورهای مذهبی آلبویه به عنوان حکومتی شیعه مذهبی است.
بنابراین میتوان گفت یکی از مهمترین ویژگیهای معماری در دوره آلبویه افزایش تزئینات با آجر و ایجاد نقوش در سطوح مختلف آثار بر جای مانده از این دوره است.
یکی از مهمترین آثار برجای مانده از دروره آلبویه که انعکاسی از سبک معماری آن دوره است، مسجد جرجیر است.
مسجد جامع نائین نیز از نظر زیباییشناسی نقوش از آثار برجای مانده از دوره آلبویه است.
(رجوع شود به تصویر صفحه) در تصویر شماره(5) که نمایی از مناره مسجد نایین است، بازهم ترکیب نقوش گیاهی منظم و تزئین با آجر دیده میشود، این ویژگی آن را نماینده سبک خاص معماری در دوره آلبویه ساخته است.
مسجد جامع نیریز از آثار معماری دوره آلبویه است که در سال 340ق.
“Study of the development of brickwork in the architecture of Iranian mosques and why not develop tile art in post-Islamic to patriarchal architecture”.
Quarterly Journal of Islamic Art Studies.
Tehran: Islamic Art Publications.