چکیده:
حوادث تاریخی در بین سالهای 961 ه. ق. آغاز حیات شهر تهران در زمان دولت صفویه تا سال 1200 ه. ش. پایتختی تهران در زمان دولت قاجاریه و ادامه آن تا سال 1304 ه. ش. آغاز حکومت پهلوی، سبکها و چالشهای فراوانی را در فضای معماری و شهرسازی شهر تهران رقم زده است. این امر سبب رشد لجام گسیخته و بیقواره شهر شده و به فضاهای مفهومی و عینی موجود شهر خدشه وارد کرده است که ناشی از فقدان سیاستهای مناسب و بیبرنامهگی دولت مردان در اداره، توسعه و گسترش شهر تهران بوده است. از آنجایی که سبکهای متعدد معماری و شهرسازی در شهر تهران به واسطه قرارگیری در کانون تحولات سیاسی، اجتماعی و کالبدی قابل رویت هستند، این پژوهش به بررسی سیر تحول کالبدی- ساختاری شهر تهران در دو دوره از تاریخ شهرسازی ایران، قاجاریه و صفویه و تحلیل سازمان فضایی شهر در این دو دوره میپردازد. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی بوده و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانهای و بررسی اسناد موجود جمعآوری گردیده است.
خلاصه ماشینی:
با این وجود محقق سعی کرده با استفاده از اسناد و مدارک موجود تا حد امکان درباره تاریخچه شهر تهران در دوره صفویه اطلاعات قابل مقایسهای در زمینه سازمان فضایی و ساختار استخوانبندی شهری جمعآوری کند.
از اینرو، این پژوهش برپایه مطالعات اسنادی و کتابخانهاي صورتگرفته و محقق به دنبال بررسی روند و الگوی گسترش کالبدی- ساختاری شهر تهران در 2 دوره از تاریخ شهرسازی ایران، صفویه و قاجاریه میباشد.
بدنه تحقیق روند و الگوی گسترش کالبدی شهر تهران در دوره صفویه استقرار دولت صفوی در قرن دهم هجری به عنوان متمرکزترین دولت ایرانی دوره اسلامی بعد از دولت قاهر ساسانی و تشکیلدهنده اولین دولت ملی در ایران مطرح میگردد (حبیبی 1386، 87-88).
همه این اقدامات نه در «دل شهر کهن» بلکه در کناره آن و در دل املاک خاصه انجام میگیرد و یا اینکه خود مبنای ایجاد شهری جدید میگردد چون تهران در زمان شاه طهماسب اول (حبیبی 1386،93).
تهران ابتدا از نظر وسعت اندکی بزرگتر از چند شهر آن روزگار بود و از چهار طرف دروازههایی به این شرح داشت: جنوب: دروازه اصفهان یا دروازه حضرت عبدالعظیم در مدخل کنونی بازار عباسآباد، خیابان مولوی.
اما عدم توجه به بافت و ساختار اجتماعی و کالبدی شهر کهن، و ریشه دواندن ایده های اروپایی در توسعه شهری تهران در دوره قاجار، سبب بی قوارگی و بزرگ شدن غیرمنطقی این شهر شده و استخوانبندی یکپارچه شهر صفوی را دگرگون کند.