چکیده:
قانون یکی از خردهنظامهای اصلی اجتماع در دوران معاصر است. تقنین براساس سنخها و سطوح مختلف واقعیت اجتماعی، یکی از اقتضائات اصلی «قانونگذاری مناسب» است. فهم روشمند از سطوح مختلف واقعیت اجتماعی مؤثر و متأثر نسبت به قانون، مکانیسم تأثیرگذاری و تأثیرپذیری و راهبردهای اصلی مقابله با عوامل آسیبزا، بهوسیله الگوهای نظری تبیین میگردند. بنابراین تبیین فنی تقنین معطوف به واقعیت اجتماعی از چشمانداز نظریههای نظامسازی قابل پیگیری است. پژوهش حاضر درصدد است با الهام از اندیشههای نظامسازی شهید صدر، به تبیین تقنین معطوف به واقعیت اجتماعی بپردازد. دغدغهمندی شهید صدر نسبت به نظام اجتماعی ناظر به واقعیات عینیتیافته در جوامع اسلامی است. ارائه ایدههای توصیفی، تبیینی، هنجاری و راهبردی توسط شهید صدر، چارچوبهای نظری منسجمی را برای حل مسئله این پژوهش در اختیار قرار میدهد. این چارچوبها میتواند منشأ انتزاع مصادیق مختلف واقعیت اجتماعی مؤثر در قانونگذاری متناسب با جوامع اسلامی باشد. نتایج پژوهش نشان میدهد سطوح مختلف واقعیات اجتماعی مؤثر در تقنین متناسب با جوامع اسلامی، به دو عامل بنیادین «نیاز» و «روش» برمیگردد. این دو عامل بنیادین، آثار خود را به ترتیب بر کنشگران و ساختارهای اجتماعی منعکس میکند. راهبردهای ارائهشده نیز ناظر به مداخله بر این دو عامل بنیادین ترسیم میگردد. بخشی از این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی است که با بهرهگیری از تکنیکهای روش زمینهای اجرا گردید و انطباق اندیشههای شهید صدر بر مباحث تقنین با روش تحلیل عقلی انجام گرفت
خلاصه ماشینی:
با این مقدمه، سؤال اصلی پژوهش حاضر اینگونه طرح میگردد: با توجه به شرایط جمهوری اسلامی ایران، واقعیت اجتماعی تأثیرگذار و تأثیرپذیر از قانون که «تقنین مناسب» باید ناظر به آن انجام پذیرد، چیست و چگونه باید بررسی گردد؟ این پژوهش درصدد است با الهام از اندیشههای نظامسازی شهید صدر به این پرسش بپردازد.
3. مختصات اندیشههای نظامسازی شهید صدر ویژگیهایی که اندیشههای نظامسازی شهید صدر را بهعنوان چارچوب نظری روشمند و قابلتعمیم توجیه میکند و درعینحال الهامبخش برخی از سطوح واقعیت اجتماعی مؤثر در نظامات اجتماعی است، عبارت است از: ورود روشمند در مباحث نظامسازی براساس مفاهیم دینی برای جوامع اسلامی معاصر، تدوین اندیشهها از چشمانداز یک دانشمند دینی آشنا به مسائل اجتماعی و مباحث علمی علوم انسانی معاصر، تقید به مفهومپردازی براساس زبان متفاهم دین و علم، توجه به ابعاد و سطوح مختلف نظام اجتماعی، قابلیت پردازش ایدهها در قالب الگوهای نظری، تنوع ایدهپردازیهای لازم برای فهم ابعاد مختلف مسئله، خارج کردن موضوع نظامسازی از مباحث صرف انتزاعی و ارائه یک نظریه کمابیش منسجم در مورد نظام اقتصادی اسلام در ضمن تبیین فرایند منطقی نظامسازی.
تمام آنچه در بخش قبل بهعنوان ویژگیهای اندیشهپردازی شهید صدر بیان نمودیم، با هدف اصطیاد سطوح واقعیت اجتماعی مؤثر یا متأثر در نظامات اجتماعی ارائه گردید؛ واقعیت اجتماعی که اولاً، به دو سنخ عینی و ذهنی در دو سطح خرد و کلان قابلتفکیک است (ریتزر، 1385: 635)؛ ثانیاً، پتانسیل تعمیم در مورد خردهنظامهای اجتماعی و قانون را دارد؛ ثالثاً، ناظر به وضعیت خاص جوامع اسلامی، ازجمله جمهوری اسلامی ایران است.