چکیده:
رساله تذکرة الأئمّة در مشهد و در سده یازدهم هجری نوشته شده است. کتابشناسان و نسخه پژوهان درباره این رساله متفاوت سخن گفته اند. برخی آن را به علامه محمد باقر بن محمد تقی مجلسی نسبت داده اند و شماری هم آن را به محمدباقر بن محمد تقی لاهیجی؛ همچنانکه زمان تألیف آن را هم یکسان ذکر نکرده اند. نوشتار حاضر دستاورد شناسایی و تهیه نسخ خطی و سنگی مختلف این رساله و تهیه بسیاری از آنها و نیز تصحیح و مقابله آنها با یکدیگر، علاوه بر بررسی ویژگی های این رساله است. این نوشتار با التفات به شواهد درون متنی و توجه به نسخ خطی باقی مانده از این رساله نشان خواهد داد که مشکل اصلی در اختلاف کتابشناسان و نسخه پژوهان درباره اینرساله آن بوده که احاطه جامع و کافی نسبت به همه نسخ این رساله نداشته اند؛ افزون بر اینکه به تحلیل محتوا و ویژگی های این رساله و شواهد درون متنی و برون متنی دال بر مؤلف و زمان تألیف هم توجه درخوری ننموده اند. دستاورد این تحقیق آن است که ما با دو اثر مواجهیم. یک اثر اصل رساله تذکرة الأئمّة است که توسط علامه مجلسی نوشته شده است و اثر دیگر تلخیصی است از آن که توسط کسی که خود را شاگرد علامه می داند؛ نوشته شده است .البته او را هم محمد باقر بن محمد تقی لاهیجی خوانده اند. علی رغم این احتمال که رساله در ۱۰۷۵ هجری نوشته شده باشد شواهدی در اختیار است که رساله باید در ۱۰۸۵ نوشته شده باشد.
خلاصه ماشینی:
دسته اول : نسخه هاي خطي تلخيص از متن از نسخه هايي که به عنوان تلخيص تذکرة در دست است مي توان به دو نسخه اشاره کرد: نسخه اي مکتوب در سال ١١٢٠ هجري قمري که با شماره ثبت ٢٢٣ در کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه سلام الله عليها نگهداري مي شود که تلخيصي از نسخه اصل است و متعلق به شخصي غير از علامه مجلسي است .
بعد از آنکه در همه ولايات همه قرآن را جمع کرده بودند و عاملان او بمدينه فرستاده بودند قريب بچهل هزار قرآن قرآن بود فرمود تا همه را سوختند و هفت قرآن نوشت بترتيبي که حال هست و سنيان آن قرآنها را امام ميگويند و مردم از روي آن قرآنها نويساندند و در تفسير گازر و ملا فتح الله عليه الرحمه اخراج بعضي از آيات دزديده عثمان و دو سوره از سور قرآني از مصحف عبدالله بن مسعود رضي الله عنه نوشته بود اين فقير نيز درين رساله ايراد مي نمايد»بعيد نيست وجه اعراض اصحاب از اين رساله و نسبت دادن آن به لاهيجي و ضعيف شمردن اين رساله به جهت قول به تحريف در اين کتاب باشد؛ چرا که علامه مجلسي مجلسي اگرچه در بحار الانوار به نوعي از تواتر معنوي اخبار تحريف سخن مي گويد ولي نظر نهايي خود را صريحا اين گونه اعلام مي کند: «إن الأخبار التي جاءت بذلک أخبار آحاد لا يقطع علي الله تعالي بصحتها.
در حالي که برخي از نسخ خطي باقيمانده از اين رساله ، اصل رساله را استنساخ کرده اند و در آنها ردپايي از لاهيجي ديده نمي شود، در مواردي نيز مؤلف تصريحاتي دارد که روشن مي کند متن تذکرة الأئمۀ از علامه مجلسي است .