بررسی ابعاد عفاف در قرآن و حدیث

از فضائل اخلاقی مورد تاکید در قرآن‌کریم، عفت ورزیدن است. عفت به معنای حالتی درونی در انسان است که او را از حرام باز می‌دارد و به ‌مراتب والای انسانیت رهنمون می‌کند. عفاف افزون بر این‌که نقش مهمی در سلوک فردی انسان به‌ سوی مقصد آفرینش دارد، می‌تواند جامعه را از خطر سقوط اخلاقی و سلطه فرهنگی بیگانگان نجات دهد، از این‌رو پرداختن به ابعاد عفاف و کارکرد آن در رشد و تعالی انسان بایسته است. با عنایت به این‌که در قرآن‌کریم عفت‌ورزی در سه حوزه کردار، گفتار و اندیشه مطرح ‌شده است و در روایات معصومین علیهم السّلام، «عفاف» بهترین عبادت شمرده‌ شده است، این پژوهش با استفاده از منابع مکتوب کتابخانه‌ای و پردازش اطلاعات با رویکرد توصیفی- تحلیلی، به بررسی ابعاد عفاف پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از منظر قرآن و حدیث، عفت در نگاه، عفت در پوشش، عدم پوشش لباس شهرت، عدم تبرّج، عفت در طعام و مال از مصادیق عفاف در کردار است. قول معروف، سخن به ضرورت، عدم شوخی با نامحرم، استفاده نکردن از محتوای شهوت‌انگیز نیز در آیات مرتبط با عفاف در گفتار آمده است. همچنین ممنوعیت اختلاط با نامحرم، خلوت نکردن با نامحرم، پرهیز از عشوه و ناز، پرهیز از مصافحه، پرهیز از خلوت‌گزینی و دلباختگی نامشروع، از جمله راه‌کارهای قرآن و حدیث برای حفظ عفاف در اندیشه است.

One of the moral virtues that is emphasized in Quran is chastity. Chastity is an inner state in humans that prevents them from Haram and leads them to the high levels of humanity. Since chastity has an important role in the individual behavior toward the destination of creation and can save the society from the threat of moral fall and foreign cultural domination, the study of chastity dimensions and its function in the growth of humans is necessary. Because chastity is presented in three domains of action, speech, and thought in the Holy Quran, and it is considered as the best worship in innocents’ narratives, this descriptive-analytical study tries to investigate chastity dimensions using the library written sources. The findings show, from the view of Quran and narratives, chastity in looking, chastity in covering, the lack of covering the clothes of fame, the lack of panache, and chastity in food and property are instances of chastity in action. In the case of chastity in speech, the examples are as follows: appropriate saying, necessarily talking, not joking with non-Mahrams, and not using lustful content. Furthermore, the prohibition of interaction with non-Mahrams, not being alone with non-mahrams, the avoidance of flirtation, the avoidance of handshaking, and the avoidance of solitude and illegitimate love are among the solutions of Quran and narratives to keep chastity in thought.

باوجود اهمیت مباحث عفاف زنان و مردان درآیات و روایات و پژوهش‌هایی محدود و پراکنده در ابواب گوناگون فقهی به‌ویژه در باب صلاح و نکاح در آثاری مانند مبسوط و خلاف شیخ طوسی، سرائر ابن‌ادریس، شرایع‌الاسلام محقق حلی، جامع المقاصد محقق‌کرکی، مسالک‌الأفهام شهید ثانی، جواهرالکلام محمدحسن نجفی و عروة‌الوثقی اثر سید محمدکاظم یزدی و عنایت مفسران و اندیشه‌وران مسلمان به تبیین جوانب تفسیری عفاف، به نظر می‌رسد نگاهی مستقل به ابعاد عفاف زنان و مردان در آیات و روایات با تأکید بر دیدگاه اندیش‌وران مسلمان صورت نگرفته است و آنچه بیشتر در این زمینه انجام‌شده بر مبنای عدم تمایز مفهوم حجاب از عفاف است. قرآن‌کریم حفظ نگاه را عاملی مهم برای کنترل گناه شهوت جنسی و حفظ حیا می‌داند و می‌فرماید: «قل للمؤمنين يغضّوا من أبصارهم ويحفظوا فروجهم ذلک ازکي لهم وقل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن»(نور: 31-30)؛ به مردان باایمان بگو دیده (از نامحرم) فرونهند و پاک‌دامنی خود را حفظ کنند که این برای آن‌ها پاکیزه‌تر است. به‌عبارت ‌دیگر، انسان با پوشیدن لباس‌های تنگ، چسبان، نازک و بدن‌نما، موجب جلب نظر دیگران و گسترش فساد جنسی می‌شود و در نتیجه آسایش و امنیت روانی را از خود و جامعه سلب می‌کند؛ به خصوص در میان زنان که از مصادیق مهم بی‌عفتی، عدم پوشش مناسب آنان است. اما در این مورد نباید نظر علمای اهل‌فن و فقها را فراموش کرد که می‌گویند: اگر نگاه کردن به زینت ظاهری به ‌قصد لذت باشد و این نگاه موجب فساد و انحراف شود، محل اشکال است و در ردیف نگاه‌های حرام جای می‌گیرد و در چنین مواردی، زینت ظاهری باید پوشانده شود و این پوشاندن واجب است (طبرسی، 1372؛ مشهدی، 1368، ذیل آیه 33 سوره احزاب).

قرآن کریم ، حدیث ، حجاب ، ابعاد عفاف

chastity dimensions ، Narrative ، The holy Quran ، hijab