چکیده:
پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که قرآن کریم چگونه مخاطبان خود را به رعایت الزامات اخلاقی فراخوانده و نظریه هنجاری خود را بر چه پایهای قرار داده است؟ نویسنده به روش کیفی، با توصیف و تحلیل مفاهیم اخلاقی قرآن به نتایج زیر دست یافته است. قرآن کریم برای ترغیب مخاطبان به زندگی اخلاقی، بر نتایج فعل اخلاقی تاکید کرده است؛ نتایج یادشده در قالب واژگانی مانند سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنیت، بشارت، آرامش، رنج، تشویش، انذار، و شرح و بسط زندگی بهشتیان و دوزخیان، آموزههای قرآنی پرشماری را به خود اختصاص داده است که بازگوکننده سازگاری فیالجمله اخلاق قرآنی با نظریههای غایتگراست. غایتگرایی با انسانشناسی قرآنی و اسلوبهای تربیت اخلاقی قرآن سازگار است. غایتگرا بودن نظام اخلاقی قرآن، به مفهوم انکار ارزش فضیلت و مسیولیت اخلاقی نیست؛ در شماری از آیات، قرآن رفتارهایی را که با انگیزه انجام وظیفه اخلاقی انجام میگیرد یا منشا آنها فضیلت انسانی است، میستاید. قرآن مخاطبان خود را به فضیلتمحوری و تکلیفمداری تشویق میکند و آن را دو راهبرد موثر در تربیت اخلاقی میداند؛ اما عامترین پاسخ قرآن، برای توجیه همه الزامات اخلاقی، غایت فعل اخلاقی است؛ نه فضیلت انسانی و نه وظیفه اخلاقی.
This study seeks to answer the question of how the Holy Qur'an called on Muslims to comply with moral requirements and on what basis the normative theory of the Qur'an is based. Through describing and analyzing the moral concepts of the Qur'an, the writer of this qualitative paper has obtained the following results In order to encourage Muslims to live a moral life, the Holy Qur'an emphasizes the results of moral action, which are presented in words such as happiness, success, salvation, deliverance, pleasure, security, glad tidings, peace, suffering, anxiety, warning, and the description of the life of the people of the heaven and the people of the hell. There are numerous Qur'anic teachings that reflect the compatibility of Quranic ethics and teleological theories. Teleology is compatible with the Qur'anic anthropology and the Qur'anic methods of moral education .The teleological nature of the Quran’s moral system does not mean denying the value of virtue and moral responsibility; in a number of verses, the Qur'an praises behaviors that are motivated by a moral duty or originate from human virtue. The Qur'an encourages Muslims to be virtuous and goal-oriented and considers these as two effective strategies in moral education. However, the most general answer of the Qur'an to justify all moral requirements is not human virtue or moral duty, but the result of moral act
خلاصه ماشینی:
قرآن کريم براي ترغيب مخاطبان به زندگي اخلاقي، بر نتايج فعل اخلاقي تأکيد کرده است؛ نتايج يادشده در قالب واژگاني مانند سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنيت، بشارت، آرامش، رنج، تشويش، انذار، و شرح و بسط زندگي بهشتيان و دوزخيان، آموزههاي قرآني پرشماري را به خود اختصاص داده است که بازگوکنندة سازگاري فيالجمله اخلاق قرآني با نظريههاي غايتگراست.
در قرآن کريم براي ترغيب مخاطبان به زندگي اخلاقي، بر نتايجِ فعل اخلاقي تأکيد شده و اين مسئله آموزههاي قرآني پرشماري را به خود اختصاص داده است که بازگوکننده سازگاري فيالجمله اخلاق قرآني با نظريههاي غايتگراست.
در آثاري از آيتالله محمدتقي مصباح يزدي، چون دروس فلسفه اخلاق؛ اخلاق در قرآن؛ خودشناسي براي خودسازي؛ و نقد و بررسي مکاتب اخلاقي، مباحث فراواني در باب نظريههاي هنجاري و غايتگرا بودن نظام اخلاقي اسلام و استدلالهاي عقلي و مستندات قرآني و روايي ارائه شده است.
قرآن براي بيان نتايج مادي، معنوي، دنيوي و اخروي فعل اخلاقي، تنها به مفاهيم کلي همچون سعادت، شقاوت، فوز، فلاح، بهشت، جهنم و مانند اينها بسنده نميکند؛ بلکه با ارائه سيمايي شورانگيز از بهشت و نعمتهاي بهشتي و تصويري هولناک از جهنم و کثرت و تنوع عذابهاي توصيفناپذير آن، مؤمنان را به حيات اخلاقي ترغيب ميکند (انسان: 4-6؛ مطففين: 18-26).
بر اساس آيه يادشده و مانند آن (آلعمران: 15)، در نظام اخلاقي قرآن، انگيزه مؤمنان در انجام فعل اخلاقي، رسيدن به نتايجي است که از سوي خداوند بشارت داده شده است؛ هرچند هدف مؤمناني که در مراتب عالي ايمان قرار دارند، باريابي به بهشت رضوان الهي است.