چکیده:
در بسیاری از پژوهشهای مربوط به دورۀ امویان، بر عربگرایی والیان و کارگزاران اموی و بیتوجهی آنان به غیر عرب تأکید شده است. باوجوداین، در دیوانسالاری امویان، جلوههای ایرانیِ بازمانده از دورۀ ساسانی و فعالیتهای دیوانسالاران ایرانی، بسیار به چشم میخورد. امویان از یکسو به سبب ناآگاهی و نیاز تشکیلاتی و از سوی دیگر، به سبب مهارت و توانمندی ایرانیان در این زمینه وامدار دیوانسالاری ایران پیش از اسلام بودند. این پژوهش، با در نظر داشتن معیارهایی نظیر گزارش صریح منابع دربارۀ ایرانی بودن دیوانسالاران و نیز نشانههای احتمالی ایرانی بودن دیوانسالاران در گزارشهای منابع، به شناسایی ایرانیان دیوانسالار در این دوره پرداخته و بدینوسیله، عربگرایی امویان را در بخش دیوانسالاری در سرزمینهای شرقی خلافت به چالش کشیده است.
The bulk of studies on the Umayyad era have highlighted the Arabism of the Umayyad governors and agents and their contempt for non-Arabs. Nevertheless, in the Umayyad bureaucracy, the Iranian characteristics inherited from the Sassanid period and the activities of the Iranian bureaucrats are clearly visible. The Umayyads were indebted to the pre-Islamic bureaucracy of Iran not only on the account of their ignorance and organizational demands, but also due to the skills and competencies of the Iranians in this domain. This paper, by considering criteria such as explicit reports in these sources regarding the Iranian origin of bureaucrats and also signs that lend credit to this argument, seeks to identify bureaucratic Iranians in this period. By doing so, this paper challenges Umayyad Arabism inherent in the bureaucracy governing eastern lands of the Caliphate
خلاصه ماشینی:
به تحقیق عبدالقادر محمد مایو (بیروت: دار القلم العربی ، ١٤١۸ق )، ١١۲؛ نیـز نکـ : أبومنصور عبدالملک بن محمد ثعالبی ، تاریخ غرر السیر المعروف بکتاب غرر اخبـار ملـوک الفـرس و سـیرهم ، تحقیـق مجتبـی مینـوی (طهـران: مکتبـۀ الاسدی، ١۹٦۳)، ۳۹۷ـ ۳۹۸؛ مسلم علی آبادی، «بررسی وضعیت دیوانسالاری دورٔە ساسانی »، تاریخ پژوهی، شمارٔە ١۸ (بهـار ١۳۸۳): ۳٦؛ حسـن پیرنیـا، ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران قدیم (تهران: دنیای کتاب، ١۳۷٥ش )، ١٤۸۹/۲ـ١٤۹۰.
۳. محمد بن عبدوس جهشیاری، کتاب الوزراء و الکتاب، به تحقیق عبدالله اسماعیل الصاوی (قاهرۀ : دار الصاوی، ١۳٥۷ق )، ٤۳؛ جوده ، اوضـاع اجتمـاعیــ اقتصادی موالی در صدر اسلام، همانجا.
٤. خلیفۀ بن خیاط، تاریخ خلیفۀ بن خیاط ، به تحقیق مصطفی نجیب فواز و حکمت کشلی فواز (بیروت: دار الکتـب العلمیـۀ ، ١٤١٥ق )، ١۳۰؛ طبـری، تـاریخ الأمم و الملوک، ٥۲۲/٥؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ .
خلیفۀ بن خیاط، تاریخ خلیفۀ بن خیاط ؛ جهشیاری، کتاب الوزراء و الکتاب، همانجا؛ ابوالفرج محمد بن اسحاق بن ندیم ، کتـاب الفهرسـت ، تحقیـق رضـا تجدد (تهران: بی نا، ١۳٥١ش )، ۳۰۳.
٦. بلاذری، انسابالاشراف، ۲١۸/٤؛ شمس الدین محمد بن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشـاهیر و الأعـلام، بـه تحقیـق عمـر عبدالسـلام تـدمری (بیروت: دار الکتاب العربی ، ١٤١۳ق )، ۲۰۰/۹؛ شمس الدین احمد بن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، به تحقیق احسان عباس (بیـروت: دار صـادر، بی تا)، ١٥٥/۲.