چکیده:
اگرچه تصور عدهای این است که «تعصب» از رذایل اخلاقی است، اما در آموزههای دینی از آن با دو کارکرد مثبت و منفی یادشده و تعصبِ بهجا، مورد تمجید قرارگرفته و از فضائل اخلاقی دانسته شده است. بهدلیل اهمیت صفات اخلاقی و تبیین کارکرد آنها، در این پژوهش تلاش شده با مراجعه به نصوص دینی، ماهیت صفت «تعصب» و گونههای آن، شناسایی و تبیین شود. به همین جهت با استفاده از روش «تحلیل محتوا» و تکنیک «تحلیل مضامین کیفی» به مطالعه یکی از مهمترین و طولانیترین خطبههای امام علی× موسوم به «خطبه قاصعه» پرداخته و گزارههای مرتبط با موضوع «تعصب» استخراج و تحلیل شده است. یافتهها نشان میدهد امام علی× در خطبه قاصعه، بهصورت مفصل به مسئله تعصب و گونههای آن پرداخته و نقش این صفت در رشد یا سقوط آدمی را تبیین نمودهاند. درنهایت، این مقاله کوشیده است با مبنا قرار دادن کلام ایشان، تصویر کاملی از مقوله «تعصب» ارائه دهد.
Although some think that “bigotry” is a moral vice, it is mentioned with two positive and negative functions in religious teachings; and to-the-point bigotry is praised and regarded as a moral virtue. Due to the importance of moral attributes and explaining their functions, an attempt has been made in this study to identify and explain the nature of the attribute “bigotry” and its types by referring to religious texts. Therefore, using the method of “content analysis” and the technique of “analysis of qualitative themes”, this study deals with one of the most important and longest sermons of Imam Ali (AS) called “Qasi’ah (Disparagement) Sermon” and the statements related to “bigotry” were extracted and analyzed. Findings show that Imam Ali (AS) in the Qasi’ah (Disparagement) sermon discussed in detail the issue of bigotry and its types and explained the role of this attribute in the growth or fall of man. Finally, this article tried to provide a complete picture of “bigotry” based on his words.
خلاصه ماشینی:
الف) جدول تحليل محتواي مقوله «تعصب» در خطبه قاصعه امام علي× ازآنجاکه براي تحليل نصوص ديني به روشهاي تحقيق متن محوري نياز است که بتواند تمامي جوانب متن و فرامتن را سنجيده و لايههاي عميق مضموني متن را شناسايي کند، لذا در اين پژوهش از روش تحليل محتوا استفاده شده تا پس از استخراج مضامين اصلي و فرعي، بتوان با توجه به ساختار کلي خطبه، درنهايت الگويي که از کلام حضرت قابل استفاده است را به تصوير کشيد.
حضرت علي× در خطبه قاصعه با توجه به اهميت معرفي مصاديق براي تبيين بهتر موضوعات مهم، در موارد مختلف تلاش کردهاند تا عصبيت را مهمترين راه ايجاد کبر و نفوذ شيطان معرفي نموده و همگان را از آن برحذر دارند؛ مجموع آنچه امام علي× در اين خطبه پيرامون عصبيت بيان کردهاند، در ادامه مقاله بهصورت دستهبندي شده و در قالب يک الگوي منظم آمده است.
(بحراني، 1385: 4 / 497) ازآنجاکه قرآن کريم براي جان انسان ارزش بسياري قائل شده (انعام / 151؛ اسراء / 33؛ فرقان / 68 و غيره) و مرتکب قتل نفس را همانند کسي ميداند که همه انسانها، يعني انسانيت را کشته است، (مائده / 32) لذا امام علي× نيز بهعنوان مفسر حقيقي قرآن و معلم اخلاق همه انسانها، در کلام خود چنين توصيه ميکنند که اگر لازم است انسان بر چيزي تعصب داشته باشد، بهتر آن است که بر بزرگ شمردن قتل نفس تعصب داشته باشد و خونش بهخاطر اين گناه بزرگ و نابخشودني، بهجوش آيد، در اين صورت چنين تعصبي شايسته مدح بوده و امنيت و آرامش و رشد و تعالي جامعه را بههمراه خواهد داشت.