چکیده:
شهر بیشاپور به سبب تاریخ مکتوب شهرسازی یکی از نمونههای ارزشمند دوران ساسانی است. از این شهر تاکنون آثار و ابنیه ارزشمندی، از جمله معبد آناهیتا، تالار چلیپا، ایوانهای دوگانة شرقی و غربی و تزئینات وابسته مانند گچبری و موزائیک بدست آمده است. ایوان موزائیک شرقی یکی از عناصر مکشوفه و مهم ارگ شاهی بیشاپور است که در مجاورت تالار چلیپا، معبد آناهیتا و کاخ والرین ساخته شده و بیشترین و سالم ترین موزائیکها از آن بدست آمده است. هنر نقشاندازی با موزائیک تا قبل از این در ایران بیسابقه بود و تصور میشود که با حضور اسیران رومی پس از جنگ شاپور اول با والرین به هنر ایران راه یافته است. گیرشمن تا حدودی به توصیف نقوش موزائیکها و مقایسه با دیگر نقوش در ظروف ساسانی پرداخته است. اما نادیده گرفته شدن برخی از جزئیات در نقوش و انتساب ساخت این تزئینات به اسیران رومی به دستور شاپور اول موضوعی است که بررسی مجدد موزائیکها را ضروری میکند. نادیده گرفتن برخی از جزئیات در نقوش و انتساب ساخت موزائیکها به اسیران رومی امریست که بررسی مجدد آنها را طلب میکند. مطالعۀ نقوش موزائیک و مقایسۀ آنها با اطلاعات تاریخی و متون مذهبی بیانگر تعبیر جدیدی از موضوع تصویرشده توسط آنها است. مقایسۀ تصویر موزاییکها با نقوش برجسته و ظروف ساسانی، نمایانگر اعطاء فره شاهی توسط ایزدبانوی آناهیتا است. مطالعۀ نقوش آناهیتا و مقایسۀ آنها با برخی نقشبرجستههای ساسانی نشان میدهد که موزائیکها با احتمال بسیار بالایی قابل انتساب به نرسه میباشند.
Due to the written history of urbanization, City of Bishapur is counted as one the valuable examples of Sassanid era. Through this city, valuable buildings and monuments were obtained, including temple of Anahita, hall of Chalipa, eastern and western ivans and related ornaments such as stucco and mosaic. The eastern mosaic ivan is one of the key discoveries and components of Bishapour royal citadel; built in front of Anahita temple, Valerian palace and Chalipa (cross figure) hallway. As of today this ivan has the most sets of intact mosaics. It is believed that the Roman POWs (captured during the battle of Shahpour I and Valerian) were among the first people to teach the Iranians, the art of mosaic imagery. May we emphasize that this story cannot be accepted for certain and requires further research. Today, studying the images on mosaics and comparing them with available historical and religious data gives us a new opportunity to interpret them differently than what our ancestors have been telling us for all these years and centuries. Comparing these images with those ones engraved on Sasanid plates tells us how Anahita (Persian goddess of fertility and wisdom) is providing blessings and wisdom for kings and emperors. There is a strong possibility that these mosaics are dated back to the reign of Narses (7th Sasanid king and son of Shahpur I).
خلاصه ماشینی:
مطالعۀ جايگاه ايزدبانوي آناهيتا در نقوش ايوان موزائيک بيشاپور؛ و پيشنهادي براي دورة ساخت تزئينات مهسا محمدقلي بيک دانش آموخته کارشناسيارشد مرمت ، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران مرکز حميدرضا جيحاني دانشيار گروه معماري، دانشگاه کاشان تاريخ دريافت : ١٣٩٦/١٠/٢٣؛ تاريخ پذيرش : ١٣٩٩/١٠/٣٠ چکيده شهر بيشاپور به سبب تاريخ مکتوب شهرسازي يکي از نمونه هاي ارزشمند دوران ساساني است .
در اين مقاله که روشي توصيفي تاريخي دارد، نقوش ايوان موزائيک مطالعه و با ديگر نقوش باقيمانده از ايزدبانوي آناهيتا بر روي مسکوکات دورة ساساني، حجاريها و مجسمه هاي کشف شده از عمارت اربابي حاجيآباد مقايسه ميشوند.
براي ايجاد درکي دقيق تر از دو تصوير مذکور بايد اين احتمال را پيش کشيد که نقش برجستۀ سراب قنديل از مورد ديگر قديميتر است و زماني حجاري شده که نرسه به پادشاهي نرسيده است و بر همين اساس تصوير آن بسيار ساده و در نقطه اي دور از تمام نقش برجسته هاي موجود و صرفا به عنوان نمايشي از اعتقاد راستين نرسه به آناهيتا و در جهت اعلان ياري گرفتن از او در زماني حجاري شده که قدرت در دست بهرام سوم بوده است .
گيرشمن نيز در کتاب بيشاپور جلد دوم مفصلا از نقوش رقاصان در موزائيک هاي بيشاپور و شباهت آنها با ديگر ظروف اين دوره صحبت کرده است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تصوير ١٥: مقايسه آناهيتا در نقش رستم با بانوي موزائيک در بيشاپور Figure 15: The Bishapur Mosaic’s Woman )right( and Goddess Anahita Relief in Taq-e Bostan (left).