چکیده:
بهترین کتاب در حدیث شیعه، کتاب گرانسنگ الکافی نوشته محمد بن یعقوب کلینی است که دارای گونههای گونهگونی از اسناد است. مانند: سند عادی، تحویلی و ... از مهمترین و پرشمارترین این گونهها، سند ضمیری است (1097سند) که به دو گونه سند ضمیری عادی (360 سند) و غیرعادی (737 سند) تقسیم میگردد. این جستار به سبب جایگاه خطیر درست کشف کردن مرجع ضمیر، بر آن شد که با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای، به جستوجوی قراینی برآید که به یاری آنها، مرجع ضمایر اینگونه از اسناد در کتاب بینظیر حدیثی شیعه به صواب تمییز داده شود. دستاورد این نوشتار عبارت است از وجود هشت قرینه در کشف مرجع ضمیر که قراین داخلی آن بر این پایهاند: اقتضای سیاق، سلسله اسناد مشابه و استاد و شاگردی که حدیثشناس را دستکم در 349 حدیث راهبری میکند و قرینههای خارجی عبارتنداز: تصریح بزرگان، بودن سند در کتابی دیگر، کثرت نقل یک راوی از راوی دیگر، روایت نمودن شخصی از کتاب مخصوصی و عدم رجوع ضمیر جز به یک راوی خاص که حدیثشناس را حداقل در 222 سند راهنمایی میکند که بسیاری از این اسناد، از گونه اسناد ضمیری غیرعادی بوده و بدانها ارجاع داده شده است. به آدرس این تعداد از احادیث به عنوان نمونه ارجاع داده شده، و گرنه این قراین در دیگر احادیث ضمیری نیز کاربرد دارد.
خلاصه ماشینی:
دسـتاورد اين نوشـتار عبارت اسـت از وجود هشـت قرينه در کشـف مرجع ضمير که قراين داخلي آن بر اين پايه اند: اقتضاي سياق، سلسله اسناد مشابه ، شيخ روايت و راوي که حديث شناس را دست کم در ٣٤٩ حديث راهبري مي کند و قرينه هاي خارجي عبارتنداز: تصــريح بزرگان، بودن ســـند در کتابي ديگر، کثرت نقل يک راوي از راوي ديگر، روايت نمودن شــخصــي از کتاب مخصــوصــي و عدم رجوع ضــمير جز به يک راوي خاص که حديث شــناس را حداقل در ٢٢٢ سند راهنمايي مي کند که بسياري از اين اسناد، از گونه اسناد ضميري غيرعادي بوده و بدانها ارجاع داده شـده اسـت .
برخي در ذيل اين چند ســند بيان کرده اند: «نجاشــي در رجالش (نجاشــي ، ١٣٦٥ش ، ص٣٠٢) و شيخ طوسي در فهرست خود (طوسي ، ١٣٧٣ش ، ص٣٤٨) روايت گر از عبدوس بن ابراهيم بغدادي را، احمد بن ابي عبدالله قرار دادند، بنابراين ظاهرا ضمير در سند پنجم به ايشان برمي گردد و ما به جهت وحدت سياق حکم مي کنيم که ضمير در حديث ششم هم به ايشان برگردد» (شبيري زنجاني ، ١٤٢٩ق ، ج٢، ص٢٥١).
برخي با چنگ زدن به اين قرينه که کتاب هارون توســـط محمد بن خالد نقل گشـــته است ، در اين سند و اسناد ديگري ، مرجع ضمير «عنه » را، أحمد بن أبي عبدالله معرفي کرده اند (کليني ، ١٤٢٩ق ، پاورقي ص٢٥١ و ١٠٠).
Research: Muḥaddith Jalal al-Din. Qom: Dar al-Kutub al-Islāmīyah; 1371 AH.
Qom: Dar al-Hadith; nd.
Qom: Dar al-Hadith; nd.
Qom: Dar al-Hadith; nd.