چکیده:
«هجران» یا «قهر» از برادران دینی، از موضوعاتی است که در احادیث رسیده از رسول گرامی اسلام$ و ائمۀ معصومین( مورد نهی قرارگرفته و به پیامدهای سنگین آن نیز اشاره شده است. این موضوع هرچند در کتب اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است؛ اما تاکنون از زاویۀ حکم فقهی بررسی نشده است. این پژوهش به روش اسنادی و با تحلیل و توصیف گزارههای روایی، درصدد تبیین موضوع «هجران» با رویکرد فقهی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد احادیث مستفیضی در موضوع «هجران» در منابع شیعی و اهل سنت با مضامین مختلف گزارش شده است؛ اما رویکرد و رویۀ معمول نسبت به این دسته از روایات تاکنون رویکرد اخلاقی بوده است. مقصود از «هجران»، قطع رابطه و مفارقت است و حرمت آن فیالجمله از روایات برداشت میشود. این حرمت به بیش از سه روز اختصاص دارد و در کمتر از آن، کراهت هم ثابت نیست. حرمت هجران علاوه بر ظالم، مظلوم را نیز شامل است. این حکم اختصاص به شیعۀ دوازده امامی دارد و عادل یا فاسق بودن او در حکم بیتأثیر است.
«الهجران» بین المومنین، من الموضوعات التی طرحت فی الروایات الشریفه، وقد نهی عنه اهل البیت واشاروا لاثاره السلبیه الخطیره. هذا الموضوع وان تطرقت له الکتب الاخلاقیه ولکن لم یتم بحثه بتفصیل من الناحیه الفقهیه. هذه الدراسه التی بین ایدیکم،تعتمد علی المنهج الاسنادی والتحلیلی للتعبیرات الروايیه فی هذا المجال لتخرج بنتايج حول موضوع «الهجران» ولکن فی اطار مقاربه فقهیه.
ومن خلال تتبع الباحث فهنالک روایات مستفیضه فی مصادر الفریقین حول هذا الموضوع ولکن لم یتعامل معها وفق الموازین الفقهیه. والمراد من الهجران هو قطیعه المومن لاخیه، وما یستفاد من الروایات اجمالا هو حرمته، ولکنها مشروطه بتجاوز ثلاثه ایام، وفیما دونها لم تثبت کراهته، کما ان الحرمه تتجه للطرفین الظالم والمظلوم. وهذا الحکم من مختصات الشیعه الاثنی عشریه فهم لا یفرقون فی حرمه الهجران بین الفاسق والمومن؛ لان الایمان والفسق لیسا موثرین فی هذا الحکم.
خلاصه ماشینی:
شیخ طوسی 2 و ابن برّاج 3 در اینکه مراد از «هجران» در آیه 4 چیست، به این نکته توجه دادهاند که اگر هجران در آیه به معنای ترک کلام هم باشد – که ظاهراً مورد قبول ایشان نیست- نباید بیش از سه روز شود.
شیخ طوسی روایت دیگری از رسول خدا$ در این باب آورده است: اخبرنا ابن مخلد، قال: حدثنا الرزاز، قال: حدثنا العباس بن محمد بن حاتم الدوري، قال: حدثنا يعلى- يعني ابن عبيد-، قال: حدثنا يحيى بن عبيد الله، عن ابيه، عن ابي هريرة، قال: قال رسول الله$ لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ وَ السَّابِقُ يَسْبِقُ إِلَى الْجَنَّةِ؛ بر مسلمان روا نیست که با برادرش بیش از سه روز قهر کند و کسی که در آشتی با دیگری پیشی بگیرد، زودتر داخل در بهشت خواهد شد.
مجموع روایاتی که در آنها مضمون نهی از «هجران» وجود دارد، بیش از ده روایت است که در برخی از آنها نهی از هجران به صورت مطلق آمده است و در برخی قیودی بر آن افزوده شده است؛ مانند مسلمان و مؤمن بودن و نیز قید زمان که در بیشتر این روایات وجود دارد.
بنابر این بین این دو تعبیر، تنافی وجود دارد؛ لکن چون تعبیر «ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ كَمَلاً» تنها در روایت ابوذر آمده است ـ که سند ندارد ـ به روایات دیگر استدلال کرده و سه روز کامل را جایز و بیش از آن را حرام میدانیم.