چکیده:
در جوامع روایی، مجموعهای از احادیث وجود دارند که بر اساس آنها، آب، قلم، عقل، نور پیامبر اکرم(ص)، ارواح ائمه علیهم السّلام، مشیت الهی و حروف معجم به عنوان مخلوق اول معرفیشدهاند که سبب تعارض ظاهری این اخبار است. در میان حدیثپژوهان دو رویکرد جمع و نقد نسبت به این احادیث وجود دارد؛ جمع به این صورت که موارد مذکور، نامهای حقیقتی واحدند و نقد به این صورت که مضمون یکی را تایید و مدلول سایر موارد را ردّ کردهاند؛ امّا شواهد متعددی همچون معنای لغوی کلمه «اول» که مخلوقات مذکور در احادیث به آن توصیف شدهاند و کاربرد قرآنی - روایی آن، پذیرش هر دو رویکرد را با چالش روبهرو میکند. لذا در پژوهش حاضر جمع نوینی نسبت به این احادیث ارائه شده است؛ به این نحو که مقصود از معرفی مخلوقاتی متنوع تحت عنوان مخلوق اول در روایات، اشاره به شرافت و اهمیت آنها و ضرورت توجه مسلمانان به مصادیق مخلوق اول بوده و نه معرفی مخلوق نخستین.
There exists in hadith collections a set of traditions based on which water (ma’), pen (qalam), wisdom (‘aql), Prophet Muhammad’s light (nur rasulallah), the Infallible Imams’ souls (arwah al-a’immah), divine decree (mashiyyah) and the letters of the alphabet (huruf al-mu‘jam) have been introduced as awwal makhluq (the first creature), a fact that caused apparent contradiction between these traditions. There are two approaches with respect to these hadiths among the scholars of hadith which are called jam‘ (reconciliation) and naqd (criticism). The term jam‘ denotes that these cases are real names, while the term naqd denotes that the context of one tradition is approved while the purport of the rest is rejected, however, many indications like the literal meaning of the term awwal (the first) by which the creatures mentioned in the hadiths have been described, as well as its Qur’anic-narrative application make it difficult to accept either of the approaches. Therefore, in the present study a novel reconciliation for this kind of hadiths has been suggested. By introducing such various creatures under the title of awwal makhluq (or awwal ma khalaq allah) in traditions, their nobleness and significance as well as the necessity of the Muslims’ attention to the instances of awwal makhluq are meant and not the introduction of the first creature.
خلاصه ماشینی:
تحلیل فقه الحدیثی مدلول روایات مخلوق اول تاریخ دریافت: ۲۳/۰۹/۱۳۹۸ تاریخ پذیرش: ۲۹/۱۱/۱۳۹۸ مجید معارف حسام امامی دانالو چکیده در جوامع روایی، مجموعهای از احادیث وجود دارند که بر اساس آنها، آب، قلم، عقل، نور پیامبر اکرمصلیاللهعلیهوآله ، ارواح ائمه:، مشیت الهی و حروف معجم به عنوان مخلوق اول معرفیشدهاند که سبب تعارض ظاهری این اخبار است.
بر این اساس رویکرد نقد را در آثار اهل سنت نیز میتوان دنبال کرد؛ بلکه آنچه در جوامع متقدم شیعی نقلشده است از امام صادق۷ به این صورت است که: إِنَّ اللَّهَ( خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ مِنَ الرُّوحَانِیِّینَ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ فَقَالَ لَهُ: أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ؛ خداوند متعال عقل را از نور خویش و از طرف راست عرش آفرید و آن اول مخلوق از روحانیان است پس به او گفت: پس رو و او پس رفت، و گفت: پیشآی و پیش آمد.
۴. تحلیل رویکردهای جمع و نقد روایات در تحلیل رویکرد جمع روایات مخلوق اول گفتنی است چنین جمعی به این صورت که تمام آنچه در این اخبار به عنوان مخلوق اول معرفی شدهاند، نامهای حقیقتی واحد هستند، چندان قابلپذیرش نیست؛ زیرا: اولاً، در هیچیک از روایات این مجموعه به وحدت مصادیق، اشاره نشده است و بلکه بر عکس بر تفاوت آنها تأکید شده است؛ برای مثال در روایتی از امام باقر۷ زمانی که شخصی از اختلاف شدید میان مصادیق مخلوق اول، به امام باقر۷ شکایت میکند و میگوید: برخی آن را «قدر» برخی «قلم» و برخی نیز «روح» میدانند!