چکیده:
منظورشناسی به مطالعه منظور پارهگفتارهایی میپردازد که میان پیامرسان و پیامگیر رد و بدل میشود. بر اساس این دانش هر پارهگفتار میتواند در بافتهای مختلف حامل نقشهای متفاوتی باشد. مایکل هلیدی (1973م) از نظریهپردازان این عرصه، نقشهای معنایی - منظوری زبان را هفت نوع معرفی نمود و بر این باور است که این هفت نقش زبانی را میتوان در تمامی گونههای کاربردی زبان ردیابی کرد. در احادیث نبوی و ائمه معصوم: پارهگفتارهای متعددی درباره زن وجود دارد که نقشهای زبانی آنها، بدون درنظر گرفتن بافت کلام، باعث خدشهدار شدن وجهه اجتماعی زن میشود. در این پژوهش تلاش میشود مجموعه این احادیث - که در کتاب من لایحضره الفقیه جمعآوری شده است - از این منظر بررسی شود. نتایج نشان میدهد که از مجموع ۹۶۰ پارهگفتاری که درباره زنان در این کتاب روایت شده است، بیشترین بسامد مربوط به نقش اطلاعرسانی (%۴۱) و اکتشافی (%33) است. این آمار بیانگر آن است که ابلاغ پیام خاص مرتبط با زن (اطلاعرسانی) و یا پرسش از مسائل فقهی و شرعی (اکتشافی) درباره وی، نه تنها باعث تنزل جایگاه اجتماعی وی نیست، بلکه در بسیاری از پیامها نقش وی را به عنوان کُنشگر در یک جامعه زبانی برجسته میسازد.
Pragmatics deals with the study of the purpose of those utterances exchanged between a messenger and those who receive his/her messages. Based on this knowledge the same utterance can convey different functions in different contents. Michael Halliday (1975) who is a pragmatics theorist has introduced the semantic and purpose-oriented functions of language in seven types and believes that these seven linguistic functions can be traced in all applied types of language. The hadiths quoted from the Prophet (s.‘a.w) and the Infallible Imams (‘a.s.) contain numerous utterances about women, linguistic functions of which regardless of the context will harm the social prestige of women. It is attempted in this study to investigate from this perspective a collection of these hadiths extracted from Kitab Man la-Yahduruh al-Faqih. The results of this investigation indicate that out of 960 utterances about women quoted in this book the functions that enjoy the highest frequency include the ‘representational’ (41%) and ‘heuristic’ (33%) functions. This statistics indicates that to convey a particular message pertaining to women (representational function) or the inquiries about legal and canonical issues pertaining to women (heuristic function) not only would not cause the decline of women's social status but also would cause, in many of the messages, emphasis on their functions as performers in a linguistic community.
خلاصه ماشینی:
در پاسخ به این ادعا باید گفت که علم فقه اقتضا میکند بسیاری از مسائلی که در باور عموم تابو تلقی میگردد، به صورت شفاف مطرح گردد و قانون و قواعد فقهی آن بسط و شرح شود؛ اما باید برای رأی صادر کردن درباره این احادیث، بافت حدیث و موضوع و مخاطب بررسی شود و نقش زبانی حدیث استخراج گردد و منظور نهایی آن بر اساس متغیرهای منظورشناسی استنباط گردد.
به چند حدیث زیر که در این نقش زبانی بهکار رفتهاست، بنگرید: گزاره پیامرسان پیامگیر بافت إِنّ الْمرْأة لا ترِثُ مِمّا ترک زوْجُها مِن الْقُری و الدُّورِ و السِّلاحِ و الدّوابِّ امام باقر۷ عموم مردم موارد ارث زن إِنّما جُعِل لِلْمرْأةِ قِیمةُ الْخشبِ و الطُّوبِ لِئلاّ تتزوّج فتُدْخِل علیْهِمْ منْ یُفْسِدُ موارِیثهُمْ امام صادق۷ سؤالکننده میزان ارث زن منْ غشِی اِمْرأتهُ بعْد اِنْقِضاءِ الْعِدّةِ جُلِد الْحدّ امام جعفر۷ راوی اجرای حد زنا رجُلٌ وقع علی اِمْرأةِ أبِیهِ فرجمهُ و کان غیْر مُحْصنٍ امام علی۷ سؤالکننده اجرای حد زنا لیْس علی زانٍ عُقْرٌ و لا علی مُسْتکْرهةٍ حدٌّ امام علی۷ جعفر بن محمد نوع حد زنا یُضْربُ الرّجُلُ الْحدّ قائِماً و الْمرْأةُ قاعِدةً امام جعفر۷ راوی شکل اجرای حد زن فرض اللّهُ عزّوجلّ علی النّاسِ فِی الْوُضُوءِ أنْ تبْدأ الْمرْأةُ بِباطِنِ ذِراعِها و الرّجُلُ بِظاهِرِ الذِّراعِ امام رضا۷ راوی شرایط وضوی زن با بررسی احادیث فوق و درک نقش اطلاعرسانی مستدرک از آن، چنین برمیآید که پیامرسان در برقراری ارتباط و با تکیه بر اهداف تعلیمی حدیث، میتواند پیامگیری خاص را مدنظر قراردهد و در عین حال، جهتگیری پیام تعلیمی را به سمت مخاطبی عام نیز سوق دهد.
در پایان باید گفت که منظورشناسی احادیث زنانه کتاب مَن لایحضره الفقیه بر این اصل مبتنی است که پیامرسان (پیامبرصلیاللهعلیهوآله و معصومان:) در ارتباط خود با پیامگیر (راوی)، از واژگان و تعابیری استفاده میکند که ذهنش روی آنها متمرکز است و به عنوان نقش اصلی زبان در ذهن پیامرسان جَولان مییابد.