چکیده:
کاربست مباحث زبانشناسی در مطالعۀ متون دینی از جمله قرآن کریم، به خوانش نظاممند آن کمک میکند. یکی از زیر شاخههای زبانشناسی، کاربردشناسی زبان است که در رویکردهایی مانند نظریۀ کنش گفتاری نمود مییابد. با عنایت به محوریّت تهذیب در سورۀ شمس و ترسیم نظام ارزشی مطلوب در این سوره، پژوهش حاضر با هدف تبیین ساختار سورۀ شمس و با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوال است که گونههای مختلف کنشهای گفتاری در سورۀ شمس کدامند؟ و از تحلیل این کنشها و روابط بین آنها چه نتایجی حاصل می شود؟ بازیابی کنشهای گفتاری در پاره گفتارهای موجود، حاکی از ساختار سه بخشی سوره شمس است. پیام اصلیِ سوره در قالب کنش اظهاری، نظام ارزشی جدیدی را تعریف میکند. کنش تعهّدی در قالب سوگندهایی که از موارد کاملاً مشهود و محسوس به سمت امور غیبی و غیر محسوس، سیر میکند اطمینانبخشی و بیان اهمیت موضوع را برای گفتهیابان فراهم مینماید. در واقع گوینده گفتمان قصد دارد به واسطۀ سوگندهایی که یاد میکند، مخاطب را به کنشی که در نظر دارد و اتخاذ وضعیت مطلوبی که در مقابل وضعیت نامطلوب ترسیم میشود، سوق دهد. تعهّدی که در این پاره گفتارها رقم میخورد به این معنی است که گفته یابان، هر یک از دو مسیر اعلام شده در آیات نهم و دهم (به عنوان جواب سوگند) را برگزیند، به تحقیق به آن عاقبت و سرنوشت دچار میشود. در آیه پایانی، ]وَ لَا یخَافُ عُقْبَاهَا[ در قالب کنش اظهاری بر تحقّق عقاب تأکید میشود.
The application of linguistic topics in the study of religious texts including the Holy Qur’an contribute to a systematic reading of them. The pragmatics of language is one of the subfields of linguistics, which is reflected in approaches such as speech act theory. Considering the centrality of purgation in Surah Ash-Shams that depicts the desired value system, the present descriptive-analytical study seeks to identify the different types of speech acts in Surah Ash-Shams and what the results of analyzing these actions and the relationships between them are. The retrieval of speech acts in some of the existing utterances indicates the three-part structure of Surah Ash-Shams. The main message of the surah defines a new value system in the form of declarative act. The commitment act in the form of oaths, which go from the obvious and the tangible to the unseen and the intangible, provides reassurance and an expression of the importance of the subject to speech-seekers. In fact, the speaker of the discourse intends to lead the audience to the action he wants and to adopt a favorable position that is depicted in the face of an unfavorable one through the oaths he mentions. The commitment made in these utterances means that if speech-seekers choose one of the two paths announced in the ninth and tenth ayahs (as the answer to the oath), surely they will be lead to that fate and destiny. In the final ayah, و لا یخاف عقباها"" the realization of the punishment in the form of the declarative act is emphasized.
خلاصه ماشینی:
بنابراین پژوهش حاضر با بهره گیری از مؤلفه های نظریۀ کنش گفتاری جان سرل و بکارگیری روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوال است که انواع مختلف کنش های گفتاری در سورة شمس کدامند؟ و از تحلیل این کنش ها و روابط بین آنها چه نتایجی حاصل می شود؟ برای پاسخگویی به این سوالات ، لازم است در گام نخست میزان کاربست هر یک از انواع کنش های گفتاری پنجگانه یعنی کنش گفتاری اظهاری، اعلامی، ترغیبی، عاطفی و تعهّدی تعیین گردد و در گام بعد با تحلیل داده های به دست آمده از بافت درون زبانی و برون زبانی، ساختار سوره شمس را در نسبت با کنش های گفتاری در لایه مستقیم و غیر مستقیم ، تبیین نمود.
(135 -136 :1397 با توجه به گفتمانی که در قرآن صورت گرفته ، خداوند در مقام گوینده وحی گفتاری، افعال گفتاری یا همان کنش های گفتاری را برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم به عنوان مخاطب انجام داده است و در این ارتباط زبانی، جملات معناداری را اظهار کرده است .
از این رو به واسطه تعلیقی که در این پاره گفتارها ایجاد میشود که نشان دهنده ساختار ادبی و هنری قرآن است ، کنش گفتاری در لایه غیر مستقیم ، کنش ترغیبی است که در مخاطب ایجاد سؤال و انگیزه میکند که چه موضوع مهمی قرار است گفته شود که چنین سوگندهایی پیش از آن بیان میگردد.