چکیده:
فضای مجازی، فضایی است که ارتباطات در آن توسط شبکه جهانی اینترنت انجام میشود که شامل انواع شبکهها از جمله فیسبوک، ویچت، تلگرام، واتس آپ، ایتا، وایبر و... است. میل غریزی انسان به گفتگو و ارتباط با دیگران یکی از دلایل مهم استفاده از فضای مجازی میباشد. از سوی دیگر گسترش تعاملات و تبادلنظر با سرعت بالا در فضای مجازی این امکان را فراهم ساخته تا مرزهای زمانی و مکانی شکسته شود و افراد بهراحتی به گفتگو و تبادل آراء و افکار با یکدیگر بپردازند. استفاده از این فضا بهصورت گستردهای شئون زندگی فردی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده که گاه تاثیر آن از فضای حقیقی بیشتر است. شناخت درست و آگاهیبخشی عمومی زمینه را برای استفادهٔ مناسب از این فضا فراهم آورده و با رعایت ضوابط و بایستههای گفتگو در این فضا تهدیدها را تبدیل به فرصت کرد و آسیبهای مخرب این فضا را از بین برد. ارتباط موثر و فهم متقابل، نیازمند رعایت ضوابط و قوانینی است. فرایند ارتباط دارای سه رکن اصلی پیام، ارسالکننده و دریافتکننده پیام میباشد. مطالعه توصیفی و تحلیلی آیات نورانی قرآن کریم نشان میدهد که این کتاب هدایت، ضوابطی را برای هر یک از این ارکان معین کرده است. این کتاب آسمانی، رعایت اصل علم و آگاهی، صداقت، عفت، ادب، زیبایی و نیز دارای پشتوانه فکر و اندیشهبودن، جزء بایستههای مربوط به پیام شمرده شده است که ارسالکننده پیام باید به آن ملتزم باشد.
ABSTRACT Cyberspace is a space in which communication is done by the World Wide Web, which includes a variety of networks such as Facebook, WeChat, Telegram, WhatsApp, ETA, Viber, and so on. The human instinctual desire to talk and communicate with others is one of the important reasons for using cyberspace. On the other hand, the spread of high-speed interactions and exchanges in cyberspace has made it possible to break temporal and spatial boundaries and allow people to easily talk and exchange opinions and thoughts with each other. The use of this space has widely affected individual and social life, sometimes more than the real space. Proper knowledge and public awareness has provided the ground for the proper use of this space, and by observing the rules and requirements of dialogue in this space, it has turned threats into opportunities and eliminated the destructive damages of this space. Effective communication and mutual understanding requires compliance with rules and regulations. The communication process consists of three main elements: the message, the sender, and the receiver. A descriptive and analytical study of the enlightening verses of the Holy Quran shows that this book of guidance has set criteria for each of these pillars. This heavenly book, observing the principle of science and awareness, honesty, chastity, politeness, beauty and also having the support of thought and knowledge, is considered as one of the requirements related to the message that the sender of the message must be obliged to.
خلاصه ماشینی:
این کتاب آسمانی، رعایت اصل علم و آگاهی، صداقت، عفت، ادب، زیبایی و نیز دارای پشتوانه فکر و اندیشه بودن، جزء بایستههای مربوط به پیام شمرده شده است که ارسالکننده پیام باید به آن ملتزم باشد.
com)؛ اما این ترجمه گویا و دقیق نیست؛ زیرا محیط سایبر، محیطی حقیقی و واقعی است، نه دروغین و مجاز؛ به تعبیر دقیق حضرت آیتالله جوادی آملی چیزی که امروز بهعنوان فضای مجازی معروف شده، در اصل حقیقت است؛ چراکه مجاز را میتوان کنار زد؛ اما حقیقت را نمیتوان (سیاح طاهری و گروه مؤلفان، حقیقت مجازی، بیتا: 33).
در آیین مقدس اسلام، سخن گفتن از روی علم و آگاهی تا حدی اهمیت دارد که یکی از حقوق خداوند بر بندگان شمرده شده است: عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْینَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ( «مَا حَقُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ قَالَ أَنْ یقُولُوا مَا یعْلَمُونَ وَ یقِفُوا عِنْدَ مَا لَا یعْلَمُونَ»؛ زراره میگوید؛ از امام باقر( پرسیدم: «حق خدا بر بندگان چیست؟ فرمود: آنچه میدانند بگویند و از آنچه نمیدانند، بازایستند (کلینی، اصول کافی، 1407: 1/ 43، ح 7).
در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی لازم است که در مورد صحت و دقت مطالب علمی تحقیق کرد که آیا منبع مطلب معتبر هست یا خیر؟ حتی اگر در انتهای مطلب ارجاعی داده شده است، باید اصل منبع را مشاهده کرد تا اطمینان حاصل شود که دخل و تصرفی صورت نگرفته و محتوا کاملاً علمی و موثق است.
بهرهمندی از سواد رسانهای در کنار علم و آگاهی افراد، یکی دیگر از الزامات استفاده از شبکههای اجتماعی و فضای مجازی است.
اگرچه قرآن کریم مستقیماً درباره این فضا سخن نگفته است، ولی بایستههایی که درباره ارتباطات در فضای حقیقی از این کتاب قابل استنباط است را میتوان در فضای مجازی نیز تطبیق کرد.