چکیده:
یکی از دغدغه های حوزه دین و رسانه، پرسش از نسبت دینِ مبتنی بر «کلام»، با «تصویر» و «رسانه تصویری» است. در این مقاله ضمن مروری بر ادبیات نظری، از میان برنامههای دینی تلویزیون، برنامه «درسهایی از قرآن» که توسط آقای قرائتی حدود 40 سال هر هفته از تلویزیون پخش گردیده، مدنظر قرار گرفت و به دنبال پاسخ به این سؤال بود که تصاویر دینی این برنامه، چه تحولاتی را در طی این سالها پیموده است؟ و آیا استفاده از تصویر تلویزیونی، منجر به ارائه بهتر «دین» شده است؟ روش تحقیق در این پژوهش، «نشانه شناسی» است که با ۵ آیتم «لباس، سن و جنسیت»، «ارتباطات غیرکلامی»، «ترکیبهای تصویری»، «حرکت» و «رنگ و نور»، تصاویر این برنامه مورد ارزیابی قرار گرفت. روش انتخاب نمونه به صورت تصادفی و انتخاب ۱۰ برنامه در فاصله سالهای ۱۳۵۸ تا 1388 است. نشانه شناسی تصاویر حاکی از آن است که این برنامه به تدریج اولاً در جایگاه دین حکومتی قرار گرفته، ثانیاً ارتباطات یکسویه و عمودی گشته و ثالثاً با تمرکز بر تیپ مذهبیِ حاضرانِ در برنامه، تنوع فرهنگی جامعه را نادیده گرفته است .در نتیجه «تصویر» در این برنامه، به دلیل عدم رعایت شاخصهای ارتباطاتی صحیح، نتوانسته مددرسان ارائه درست «دین» گردد.
One of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion basedOne of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion based on discourse, image and visual media. In this article while reviewing the theoretical literature among religious programs ‘Lesson form the Quran’ by Hojjatul-Islam Qarati which is broadcast about 40 years was reviewed and sought to respond this question ‘what changes have the religious images undergone during these years and has it leaded to better presentation of the religion? The methodology of this study is semiotic which was accessed by emphasizing 5 items:’ Clothing, age and sex’, ‘non-verbal communication’, ‘movement’ ‘color and light. Samples were selected randomly, 10 selected programs were selected within years 1972-2009. Semiotic implies that firstly these programs has been gradually were placed at the position of governmental religion, secondly communication has been one-sided and vertical and thirdly by focusing on the religious type of those who are present in the programs has ignored cultural diversity of the society.
خلاصه ماشینی:
بـه دنبـال آن ، چـالش هـا و مسائل مرتبط با نسبت دین و تلویزیون به صورتُ پررنگ تـری مطـرح شـد و ایـن پرسـش بـرای نگارنــده ایجــاد گردیــد کــه در تلویزیــونی کــه مــدعای ارائــه محتــوای دینــی دارد، تصویرسازان چگونه این محتوا را در ظرفی به نام «تصویر تلویزیونی» قرار داده انـد؟ بـه بیـان دیگر تصاویری که در برنامه های دینی تلویزیونی ایـران در طـول سـه دهـه پـس از انقـلاب اسلامی ارائه شده ، چه ویژگیهایی داشته و در طول زمان دچار چه تغییراتی گردیده اسـت ؟ برای ارزیابی این امر، برنامه تلویزیونی «درسهایی از قـرآن » کـه بـا اجـرای حجـت الاسـلام قرائتی نزدیک چهار دهه است که تقریباْ هر هفته پخش میگردد، مدنظر قـرار گرفـت تـا بـا مطالعه تصاویر آن بتوان چشم اندازی از تغییرات را ترسیم نمود.
/ / تصویر شماره ٧- برنامه درسهایی از قرآن سال ١٣٦٦ هم سطحی بین گوینده و مخاطب نیز تا حدودی تغییر کرده و مخاطبـان بـه جـای آنکـه پشت صندلی نشسته باشند، بر روی زمین نشسته اند؛ اگرچه گوینده همچنان بـر پشـت میـز است و فاصله (مثلاً با استفاده از منبر) افزایش نیافته است .
/ / / تصویر شماره ١٢- برنامه درسهایی از قرآن سال ١٣٧٠ علاوه بر این ، در برنامه سال ١٣٦٩، احادیثی که بناست در آن جلسـه بـر روی آن بحـث شود، از قبل در روی مقوا و در کنار تخته ، بر روی تابلوی دیگری چسبانده شـده تـا از ایـن طریق هم جذابیت تصویری به لحاظ خط نستعلیق بکار رفته ، افزایش یابد و هـم بـه لحـاظ بصری، امکان ارتباط بیشتر مخاطب را با مطالب فـراهم کنـد.