چکیده:
«مهاباد» یا سابقا «ساوجبلاغ مکری» یکی از مهم ترین شهرهای شمال غرب ایران در حوضه جنوبی دریاچه ارومیه است که توسط بوداق سلطان از فرمانروایان مکری همزمان با حکومت شاه سلیمان صفوی پایه گذاری شد و به مدت چهار سده به مرکزیت ولایت مکریان تبدیل گردید. در دهه های گذشته تعدادی سکه مسی در شهر مهاباد توسط مردم محلی یافته شده اند که مطابق کتیبه روی آن ها ضرب همین شهر بوده اند. در نوشتار حاضر تلاش بر آن است تا دلایل و زمینه های ضرب سکه در این شهر مورد بررسی قرار گیرد و تعلق آن ها را به ضرابخانه ساوجبلاغ نشان دهیم. پرسش های پژوهش عبارتنداز: ۱- دلایل سیاسی و اجتماعی ضرب سکه در ساوجبلاغ مکری چه بوده است؟ ۲-افلوس های ضرب شده در ساوجبلاغ مکری به کدام ضرابخانه و کدام حاکمان مکری تعلق دارند؟ فرض بر آن است که واقع شدن ساوجبلاغ در مسیر ارتباطی بغداد و تبریز، توسعه بازار و مراکز تجاری آن را در پی داشته و ایجاد دارالضرب در آنجا را ضروری نموده است. به علاوه کشف و شناسایی سکه های مسی در شهر مهاباد و مناطق اطراف، نشان دهنده ضرب آن ها در دارالضرب ساوجبلاغ است. پژوهش پیش رو به روش کتابخانه ای و میدانی و به شیوه توصیفی و تحلیلی به سرانجام رسیده، و نتیجه این پژوهش موید آن است که در مقایسه اشکال ضرب شده بر این مسکوکات و سایر نمونه ها می توان آن ها را به دوره حاکمیت فرمانروایان مکری تا اواسط دوره قاجار و زمامداری شیخ علیخان، بوداق خان و عبدالله خان نسبت داد. هم چنین وجود ضرابخانه در این شهر از اهمیت سیاسی، نظامی و اقتصادی آن در سده های گذشته حکایت دارد.
خلاصه ماشینی:
نوع مقاله: پژوهشی؛ صص: 118 - 97 چکیده «مهاباد» یا سابقاً «ساوجبلاغ مُکری» یکی از مهمترین شهرهای شمالغرب ایران در حوضۀ جنوبی دریاچۀ ارومیه است که توسط بوداقسلطان از فرمانروایان مُکری همزمان با حکومت شاهسلیمان صفوی پایهگذاری شد و بهمدت چهار سده به مرکزیت ولایت مُکریان تبدیل گردید.
اینکه این سکهها برای اولینبار توسط کدام حاکم در ساوجبلاغ ضرب شدهاند و ضرب آنها تا زمان کدام حاکم دیگر ادامه یافته، بهدلایل مختلفی از جمله: محدود بودن تاریخ ضرب، نبود نام حاکم برروی سکهها، پراکندگی آنها در دست مردم و موزههای خصوصی، داخلی و حتی خارج از ایران، نامشخص است.
(رجوع شود به تصویر صفحه) ساوجبلاغ مُکری (مهاباد فعلی) از مهمترین شهرهای شمالغرب ایران در حوضۀ جنوبی دریاچۀ ارومیه است که از اواخر عصر صفویه تا دورۀ پهلوی اول در معادلات سیاسی بین دو امپراتوری ایران و عثمانی نقش مهمی داشته است.
بعد از عزیزخان، فرزند و نوۀ ایشان، از جمله «سیفالدینخان» (کرزن، 1347: 704) و «محمد حسینخان»، که در جریان جنگ جهانی اول عثمانیان او را بهدلیل جانبداری از روسها در مراغه به دار آویختند (تصویر 1)، (ضیایی، 1363: 43-42) و حکومت مُکری را برعهده گرفتند؛ بهعلاوه، رویدادن وقایعی چون قیام «شیخ عبیدالله شمزینی» (نادرمیرزا، 1360؛ غوریانس، 1356)، جنگ جهانی اول (لیتن، 1368؛ نکیتین، 1329؛ ضیایی، 1363)، شورش سمکو شکاک (کوچرا، 1377؛ وانبرونسن، 1381) سبب دست به قلم شدن مورخان و نویسندگان ایرانی و بومی و روی آوردن سیاحان و مستشرقان به این منطقه از ایران شد و هریک با نوشتن مطالبی در مورد مهاباد، از آن بهعنوان مرکز کُردستان مُکری و مهمترین شهر جنوب دریاچۀ ارومیه یاد کردهاند (نقشه3)، (دمورگان، 1339؛ نیکیتین، 1366؛ Rawlinson, 1840; Bishop, 1891; Ker Porter, 1822).