چکیده:
پژوهش حاضر با هدف تبیین سیر تاریخی صورتبندی اهداف در نظام آموزشی ایران انجام شده است. این پژوهش از نوع تحقیقات تاریخی-تحلیلی است و در پی پاسخگویی به این پرسش است که صورتبندی اهداف در گذشته از منظر رویکرد، الگو، کارکرد و توجه به تفاوتهای فردی چگونه تدوین شده است؟ یافتههای حاصل از تحلیل تاریخی اسناد، گزارشها و منابع کتابخانهای نشان میدهند که اهداف در سیر تطور خود، چهار دوره زمانی را پشت سر گذاشته اند. اولین دوره: تحصیلات رسمی و اجباری (1288 تا 1331)؛ دومین دوره: تحصیلات رایگان و اجباری (1332 تا 1343)؛ سومین دوره: اصلاح جامعه از طریق اصلاح آموزش و پرورش (1344 تا 1366)؛ و 4) چهارمین دوره: حاکمیت ارزشهای اسلامی (1367 تا 1397) است. نتایج بررسی نشان داده که غیر از دوره چهارم (در مرحله دوم) که اهداف با رویکرد شایستگی (صفات و توانمندیها) تدوین شده است، در اغلب دورهها اهداف تابع رویکرد تصریح شده بوده و الگوی اهداف نیز تکجهتی و پلکانی بوده است. به تبع این امر کارکرد اهداف در عمل بیشتر به سمت اهداف پیشینی و کاهشگرایانه میل کرده و صرفا محدود به تعیین تکلیف برای موضوعات درسی شده است. با وجود آنکه رشد تواناییهای فردی در تمام دورهها با شدت و ضعفهای متفاوت مدنظر برنامهریزان بوده، اما حاکمیت الگوی تکجهتی و پلکانی مانع پرداختن به آن در صورتبندی اهداف شده است. دلیل این امر فاصله میان تصمیمگیریهای کلان در نظام آموزشی و واقعیتهای عرصه عمل، تجربه محدود کارشناسی، درک پیچیدگیهای اجرا و بیتوجهی به نقش مجریان بهعنوان بازیگران اصلی بوده است.
Formalizing goals and objectives within any organization is influenced by many socio-historical factors. To identify the trend in which educational goals and objectives within the Iranian educational system have evolved in terms of the approach, pattern, performance, and attending to individual differences, a historical analysis was undertaken. Findings are indicative of four eras: first, the compulsory formal schooling era from 1909-1952, second, the compulsory, and free schooling era from 1953-1964, third, the social/educational reform era from1965-1987, and fourth, the Islamic era from1988-2018. The approach taken in almost all eras, and unlike the second stage of the fourth era, has been one in which competencies are not emphasized. The pattern, too, has been hierarchical and single directional. As a result, in practice, the goals and objectives have leaned mostly towards being reductionist and solely used for the purpose of determining what needs to be done in different school subjects. Although in all eras, the development of individual abilities has been, more or less, the main focus of the curriculum planners, but the hierarchical and single directional formalization of the goals and objectives has been the main obstacle on its achievement. The main reasons for this failure are the gap between decision makings at the higher levels of the organization and the practice arena, limited experience and expertise, lack of understanding the implementation complexities, and not having enough attention paid to the role played by the implementers as the main players.
خلاصه ماشینی:
پژوهشها در زمينه تاريخ آموزش و پرورش ايران محدود به موضوعات خاصي مانند: تاريخچه سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي (نائيني، ١٣٦٢)، تاريخچه مختصر کتابهاي درسي و سير تطوّر آن در ايران (مجيدي، ١٣٦٤)، تحول هدفها در برنامه هاي آموزش ابتدايي ايران (موسيپور، ١٣٧٦)، روند تحول برنامه هاي درسي آموزش ابتدايي و بررسي تاريخچه و وضعيت موجود نظام برنامه ريزي درسي در ايران (موسيپور، ١٣٧٤و ١٣٨٧)، سير تحول برنامه درسي دوره راهنمايي (صافي، ١٣٧٣) و چشم اندازي تاريخي به بازنگري برنامه هاي درسي تربيت معلم در ايران (عطاران ، ١٣٩٦) است و چگونگي صورت بندي اهداف به منزلۀ مؤلفه اي 1.
جامعه آماري و نمونه پژوهش شامل همۀ اسناد تاريخي است که در مرکز اسناد شوراي عالي آموزش و پرورش و سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي وجود داشت و نيز منابع و مقالات علميپژوهشي که در اين زمينه نگاشته شده است .
با وجود اين جهت گيري در برنامه درسي ملي ، اهداف دوره هاي تحصيلي با تکيه بر تعريف تربيت در سند تحول با رويکرد شايستگي تدوين شده است .
Yates (رجوع شود به تصویر صفحه) بحث و نتيجه گيري مطالعه تاريخ يکصد ساله نظام آموزشي ايران نشان از توجه سياستگذران و برنامه ريزان نسبت به مسائل تربيتي و آماده کردن دانش آموزان براي ورود به زندگي دارد، هرچند که در اغلب دوره ها رويکرد اهداف تصريح شده و الگوي آن تک جهتي و پلکاني است .