چکیده:
فاطمیان (297-567 ق) خلفای شیعی بودند که پس از دورهای فعالیتهای تشکیلاتی مخفی توسط سازمان دعوت اسماعیلیان و با استفاده از ظرفیتهای موجود در میان قبایل بربر شمال افریقا، دولتی تشکیل دادند و با فتح مصر و بنای شهر قاهره، چشمانداز خود را در پیشروی و فتح شرق اسلامی آشکار کردند و به رقابت با خلافت عباسیان پرداختند. این اقلیت شیعی، توانستند بیش از دو و نیم قرن بر جغرافیای گستردهای از سرزمینهای اسلامی با ساکنان سنی و اهل ذمه حکمرانی کنند و در برخی دورهها مانند دوره اول خلافت در مصر، اقتدار و محبوبیت بالایی نیز داشتند. میدانیم موفقیتهای دولت فاطمیان در کنترل و اداره مملکت، حاصل رویکرد و سیاستهای اجتماعی بود. یکی از سیاستهای اجتماعی فاطمیان، تعامل آنها با قبایل و استفاده از ظرفیت قبیلهای مغرب و مصر بود. قبیله بربر کتامه در دوره دعوت و تأسیس دولت، مهمترین و بزرگترین یار و حامی فاطمیان بودند. سؤال اصلی مقاله این است که نقش این قبیله در تأسیس دولت و برآیند فعالیت این قبیله در دولت در مصر چه بود. دستاورد تحقیق این است که قبیله کتامه در دوره دعوت به ویژه از زمان حضور ابوعبدالله شیعی در مغرب، اصلیترین حامی و ستون فقرات دولت فاطمیان بودند. این نقش در تمام دوره مغرب و سالهای اولیه خلافت مصر استمرار داشت تا اینکه در دوره العزیز با ورود قبایل دیگر به ویژه مشارقه تضعیف شد و پس از ورود بدرالجمالی به قاهره از بین رفت و قبیله کتامه مانند مردم عادی شدند.
Fatimids (297-567 AH) were the Shi’a caliphs who, after a period of organizational secret activities by the Isma’ili Da’wa organization, made use of the capacities existing among Berber tribes in north Africa to establish a state, conquering Egypt and founding Cairo, and revealing their perspective in progressing and conquering the Islamic East, rivaling with Abbasid caliphate. This Shi’a minority could manage to dominate a vast region of Islamic lands with Sunni and Dhemmi inhabitants for more than two and a half century. In some eras, such as the first caliphate period in Egypt, they had a high popularity and authority as well. We know that the successes of Fatimid government in controlling and managing the country’s affairs were the result of their social approach and policies. One of the Fatimid’s social policies was their interaction with tribes and their use of tribal capacities of Maghrib and Egypt. The Kutama Berber tribe was the most important and the greatest supporter of Fatimids in periods of Da’wa and establishment of the government. The main question of this article is as follows: “What was the role of this tribe in establishing the government and ultimate result of the activity of this tribe in Egyptian government?” The finding of this study is that Kutama tribe in Da’wa period, especially since the presence of the Shi’a Abu Abdullah in Maghrib, was the main supporter of the Fatimid government. This role was continuous during the whole period of Maghrib and the early years of caliphate in Egypt until it was weakened under Abdul Aziz with the entrance of other tribes, especially Mushariqa, and it vanished after the entrance of Badr al-Jamali into Cairo, when Kutama tribe turned into an ordinary tribe.
خلاصه ماشینی:
اين نقش در تمام دوره مغرب و سالهاي اوليه خلافت مصر استمرار داشت تا اينکه در دوره العزيز با ورود قبايل ديگر به ويژه مشارقه تضعيف شد و پس از ورود بدرالجمالي به قاهره از بين رفت و قبيله کتامه مانند مردم عادي شدند.
عوامل اين موفقيت عبارتند از: تجربه شش دهه رقابت با اهلسنت، کياست المعز خليفه چهارم و خلفاي بعد از وي، حضور افرادي چون جوهر که به عدالت رفتار ميکرد و تعديهاي مغاربه در مصر را جبران نموده، و متجاوزان را مجازات ميکرد؛ البته به حضور افرادي چون قاضي نعمان بايد اشاره کرد که به لحاظ نرمافزاري قانون اساسي و نظام حقوقي مورد نياز را براي ساماندهي به امور جامعه در عصر خود تأمين ميکردند.
ورود بدرجمالي با سپاهيان ارمني، علاوه بر اينکه اوضاع سياسي، نظامي و اجتماعي قبايل و روابط و ميزان مشارکت آنها در قدرت تحت تأثير قرار داد، اين حادثه بزرگ، مغاربه و مصداق بارز آنها کتاميان را به شهروندان عادي تبديل کرد و مشارقه را نيز به صورت خادمان معمولي و دستههاي نظامي فرمانبردار و کمتأثير کرد که اين وضعيت تا آخر دولت فاطميان ادامه داشت.
The Factors Effective in Formation and Expansion the Role Of Kutama Berbers in Establishing and Weakening The Fatimid Government Sayyid Naser Musawi Dr. Muhammad Ali Chelungar/ Dr. Shokuh al-Sadat A’rabi Hashemi ABSTRACT Fatimids (297-567 AH) were the Shi’a caliphs who, after a period of organizational secret activities by the Isma’ili Da’wa organization, made use of the capacities existing among Berber tribes in north Africa to establish a state, conquering Egypt and founding Cairo, and revealing their perspective in progressing and conquering the Islamic East, rivaling with Abbasid caliphate.