چکیده:
فراوردههای لبنی تولیدی عشایر کوچنده، حاصل تلاش بیوقفه آنها در دوره ییلاقی است و نقش مهمی در اقتصاد خانوارهای عشایری ایفا میکند. ارزش اقتصادی این تولیدات بعد از گوشت قرمز در مرتبه دوم قرار میگیرد. فراوردههای لبنی تولیدی عشایر شامل کره، پنیر، کشک، قرهقروت، ماست و چند فراورده دیگر است. عشایر از شیر فراوردههای لبنی متنوعی تهیه میکنند. برخی از این تولیدات منحصر به گروه عشایری خاص است. برای نمونه تولید آرشه و فراوردههای جنبی آن در تخصص عشایر سنگسری است که از پنیر تازه تهیه میشود. عشایر کوچنده ایل الیکایی شهرستانهای آرادان و گرمسار بیش از بیست نوع فراورده لبنی تهیه میکنند. در این بین نوعی فرآورده ترکیبی به نام «شیره قیماق» یا «قیماق شیره» تهیه میشود که در نوع خود منحصر به فرد است. این فرآورده از ترکیب «قیماق» (سرشیر) و «شیره توت» به دست میآید که یکی از گرانترین و در عین حال مقویترین فراوردههای لبنی است و با کره یا روغن رقابت میکند. در این مقاله به شیوه تولید و نگهداری لبنیات عشایر این ایل با تاکید بر شیره قیماق پرداخته شده است. اطلاعات مورد نیاز به صورت میدانی و با روش گلوله برفی گردآوری شده است. برای گرداوری اطلاعات مورد نیاز با چهارده تن از زنان و مردان خبره ایل مصاحبه عمیق شده است.
خلاصه ماشینی:
دانش بومی و تولیدات لبنی(تولید شیره قیماق توسط عشایر کوچنده ایل الیکایی)(دکتر علیرضا شاهحسینی) دکتر علیرضا شاهحسینی 1 چکیده فراوردههای لبنی2 تولیدی عشایر کوچنده، حاصل تلاش بیوقفه آنها در دوره ییلاقی است و نقش مهمی در اقتصاد خانوارهای عشایری ایفا میکند.
عشایر کوچنده ایل الیکایی شهرستانهای آرادان و گرمسار بیش از بیست نوع فراورده لبنی تهیه میکنند.
این فرآورده از ترکیب «قیماق» (سرشیر) و «شیره توت» به دست میآید که یکی از گرانترین و در عین حال مقویترین فراوردههای لبنی است و با کره یا روغن رقابت میکند.
کلیدواژگان دانش بومی/ تولیدات لبنی/ عشایر الیکایی/ شیره قیماق مقدمه ایل الیکایی یا علی کایی، مهمترین ایل کوچندهی شهرستانهای گرمسار و آرادان در استان سمنان است.
به طور کلی فرآوردههای لبنی این عشایر را میتوان به شکل زیر تقسیم بندی کرد: - فراوردههایی که قبل از شیردوشی رسمی تهیه میشوند، مانندِ «آغِز 2 » (آغوز) و «گورم است» که اولی در دوره «زی 3 » (فصل زایش دامها) و گورماست که یک فراورده ترکیبی است و از ماست تازه و شیر (درگذشته اغلب خام) در کوچ بهاره و پاییزه به دست میآید.
آرشه یکی از فراوردههای لبنی منحصر به فرد عشایر ایل سنگسری است که از پنیر تازه و یا لور تهیه میشود.
برای اطلاعات بیشتر در باره آرشه بنگرید به: علیرضا شاه حسینی، حسن افراخته، خلاقیت عشایر سنگسری در سازگاری با محیط؛ مورد: آرشه، فراورده لبنی ماندگار در ایل سنگسری.