چکیده:
داستان رستم و زنون از شاهکارهای ناب ادب حباسی ایران به زبان گورانی است که
نمونهای در متون اوستایی» پهلوی» فارسی زردشتی» حیاسههای مل» روایتهای
گفتاری حماسی چاپشده و متون شّالی ندارد. این داستان را میتوان به دو بخش کی
«ماجرای رستم و زنون» و «ماجرای عظمشاه» تقسیم کرد. از این داستان دستنویسها
و روایتهای متفاوتی وجود دارد که عدم شناخت کاتبان و راویان از ساختار پیوستة
داستان باعث شده تا دستنویسها و روایتهای آن در دو بخش مستقل از یکدیگر
ارائه شوند. کاملترین روایت از این داستان» در دستنویس هفتلشکر گورانی در
۲ بیت آمدهاست. این داستان از ساختاری بسیاری منسجم و دقیق برخوردار
است. ساختار بیرونی داستان با چرخه پادشاهی طوس در تورانزمین آغاز شده و با
پادشاهی دوبار وی در تورانزمین به پایان میرسد. ساختار درونی داستان نیز با آمدن
و بازگشت افراسیاب» رستم و کخسرو رویکرد تقارنی دوگانه دارد. کلیّت داستان پس
از مقدمه با یک داستان آغازین شروع میشود. سپس دو داستان اصلی با یک
داستان میانپیوند به هم متضّل میشوند و در فرجام» داستان با یک پایانة داستانی به
سرانجام میرسد. ساختا کی داستان بهصورت یک چرخه دایرهای و ساختار مودی
داستان بهصورت مقدّمه» داستان آغازین» داستان اصلی یک داستان میانپیوند»
داستان اصلی دوم و پایاه داستانی همراه پا سرودهای کرتاه» خردهداستانها و
روایتهای فرعی دیگر در جایجای داستان» در ادب حباسی ایران بینظیر است. در
کل» ساختار بیرونی و درونی داستان از رویکردی تقارنی برخوردار است. این ساختار
تقارنی را در نبردهای پهلوانحور» نیایشها و کردارهای ترجیعبندی دوگانه» نبردهای
تناویی و مارپیچی پهلوانان» رویکرد نمایشی تناویی و دایرهای نان رستم و نیز در
نبردهای شاهمحور میتوان دید که ظاهرا در ادب حماسی نمونهای ندارد. کینترین و
نادرترین نوع این کاربرد» ساختار ترکّببندی قرینهای گاهانی است؛ در هر سرود
گاهانی» الگوبی از هممرکزگرایی بنیادی دیده میشود که در آن تام بندهای سرود با
توجّه به بندهای میانی به صورت متقارن به هم پیوستهاند.
The story of Rustam and Zanün is a masterpiece of the epic literature of
Iran in Gurani. It has no counterpart in Avestan, Middle Persian,
Zoroastrian Persian, the national epics, and oral documented
literature. The story can be divided into two general parts, i.e. “the
story of Rustam and Zanün” and “the story of Aẓīm-Shāh”. While there
are several manuscripts and rivayats available at our disposal, the
nonacquaintance of scribes and story-tellers of the connected structure
of the story has caused the division of the story into two independent
sections. The most complete version of this story appears in the
manuscript of the Haft-Lashkar in Gurani with 2722 couplets. This
story has a coherent structure. The outer structure of the story begins
with the cycle of the kingship of Tūs in the land of Tūrān and ends with
his second kingship in the land of Tūrān. The inner structure of the
story has a bilateral symmetry due to the coming and return of
Afrāsiāb, Rustam, and Kay-Khosrow. The core of the story begins after
an introduction and an introductory story. Then, the two main stories
are given. They are connected together by a connecting story. Finally,
the story ends with a concluding story. In general, the outer and inner
structure of the story has a symmetrical approach. The oldest and
rarest example of such usage is the symmetrical structure of the
Gathas.