چکیده:
مفهوم آزادی یکی از محوریترین مفاهیم در فلسفة کانت است که هم در عقل نظری و هم عقل عملی نقشی تعیینکننده دارد. به این معنا که از منظر برخی مفسران، فاعلیت و خودانگیختگی عقل در شناخت نظری، در حقیقت تعبیری دیگر از خودقانونگذاری و آزادی است. از سوی دیگر، در عقل عملی، مفهوم آزادی نقشی محوری دارد. به این معنا که عقل عملی به عنوان امکان تعینبخشی به ارادة فارغ از نظام علی طبیعی، در حقیقت همان آزادی است. اما چالشی مهم پیشروی این مفهوم بنیادین در فلسفة کانت وجود دارد. این چالش به بیان هگل این است که این آزادی «استعلایی» است؛ به این معنا که منتزع و بریده از واقعیت است و کانت هرگز نتوانست این بنیادینترین مفهوم فلسفة خویش را اثبات کند و صرفا آن را به عنوان مفروضی برای برپا کردن نظام اندیشة خویش به نحو استعلایی فرض گرفت. در این مقاله میکوشیم ضمن تقریر این چالش، امکان پاسخگویی به آن را از مسیر خوانش آثار تاریخی کانت به محک آزمون بگذاریم. در این راستا در مقدمه، به تقریر نقد استعلایی بودن مفهوم آزادی میپردازیم. در گام بعد میکوشیم نشان دهیم که چگونه کانت در فلسفة تاریخ خود کوشید نشان دهد آزادی نه ایدهای مفروض، که واقعیتی است که در دل تاریخ به ظهور میرسد. در بخش نتیجهگیری کفایت این خوانش را به سنجش میگذاریم.
خلاصه ماشینی:
هگـل موافق بود کـه مـا براي تجرـبۀ اشــــياء ـبه اين مقولات نيازمنديم اما بر اين باور بود که مادامي که نشــان نداده ايم اين مقولات حکايت از سـاختار واقعي جهان دارند، ناگزيريم هم چون کانت آنها را صـورت هاي ذهني و منطقي تهي اي در نظر بگيريم که اعتبار خود را صـرفا مديون آن هسـتند که تنها به واسـطۀ آنها قادر به درک پديدارها هستيم .
اما با توجه به اهميت پيش گفتۀ مفهوم آزادي به عنوان محوري ترين ايدة فلسفۀ استعلايي، به توضيح استعلايي بودن اين مفهوم در عقل نظري و عملي کانت مي پردازيم .
پس اين مفهوم در بعد سلبي عبارت است : از پيراستن اراده از متعين شدن فعل به واسـطۀ علل طبيعي و پيش شـرط آزادي به معناي ايجابي اسـت ؛ آزادي ايجابي اي که عبارت اســت از اراده به قانون از جهت عمل به قانون ؛ يعني همان چيزي که در کانت از آن به «خودقانون گذاري »١٨ تعبير مي شود.
به اين ترتيب ، از نظر کانت کاملا ممکن اســت که طرح طبيعت نهايتا به جامعه اي منجر شـود که پيشـرفته تر و متمدنانه تر باشـد اما هنوز اخلاقي تر نشـده اسـت .
Kant, Immanuel, The Critique of Practical Reason, Translated by Thomas Kingsmill Abbott, Cambridge University Press, 1889, p.
Kant, Immanuel, Critique of Judgment, Translated by James Creed Meredith, Oxford University Press, 2007, p.
Yovel, Yirmiahu, Kant and The Philosophy of History, Princeton University Press, 1980, p.
Yovel, Yirmiahu, Kant and The Philosophy of History, Princeton University Press, 1980, p.