چکیده:
حسن عدالت به جهت فطریبودن آن، همیشه مورد توجه مردم و مکاتب الاهی و بشری بوده
است. اسلام در جایگاه دین کامل و خاتم، این آموزه را در همه ابعاد زندگی بشری مورد
تأکید فراوان قرار داده است. عدالت اقتصادی، به معنای مراعات حقوق اقتصادی در حوزه
رفتارها و روابط اقتصادی است. این امر بهصورت هدف اقتصادی، هنگامی بهطور کامل
محقق میشود که هر یک از افراد جامعه، به حق خود از ثروت و درآمدهای جامعه دست
یابند.
از دیدگاه اسلام، منشأ حق برای انسانها دو امر است: کار و نیاز. براساس میزان کار
و تلاش، حق انسان نسبت به ثروت و دارایی جامعه بالفعل میشود. همچنین انسانهای
نیازمند که توان کار ندارند، نیازشان حق آنها را درباره ثروتها و دارایی جامعه
بالفعل میکند؛ و بر حکومت و ثروتمندان لازم است که نیاز آنها را در حد متعارف
برطرف کنند.
همه انسانها در بهرهمندی از نعمتهای الاهی باید دارای فرصت و شرایط مساوی باشند؛
گرچه بعد از تقسیم فرصتها بهنحو مساوی، اگر گروهی به دلیل استعداد و تلاش زیادتر،
از نعمتها بیشتر بهرهمند شود، این امر خلاف عدالت نیست.
واژگان کلیدی: عدالت، حق، جایگاه عدالت، عدالت اجتماعی، تکلیف، منشأ حق، کار، نیاز،
امتیاز،فقر،نابرابری،توازن اقتصادی،توزیع قبل از تولید،توزیع بعد از تولید،توزیع
مجدد، ثروتهای طبیعی، پاداش عوامل تولید، مالیات.
خلاصه ماشینی:
"تمام سخنانی که از معصومان پیشتر درباره اهمیت و جایگاه عدالت بیان کردیم، در معنای دوم بوده و در این خصوص، سخن از امام علی فراوان است؛ بنابراین عدالت اجتماعی آنگاه در جامعه تحقق مییابد که رفتار و روابط اجتماعی بر میزان عدالت تنظیم شده باشد و در حوزه اقتصاد آنگاه میتوان گفت اقتصادی عادلانه داریم که رفتارها و روابط اقتصادی عادلانه تنظیم شده باشد؛ اما از دیدگاه اسلام، عدالت به چه معنا است تا رفتارها و روابط عادلانه در حوزه اقتصاد بهصورت هدف دنبال شود؟ برای درک درست مفهوم عدالت از دیدگاه اسلام، از گفتار و سیره معصومان بهره میبریم.
علت حکم درخصوص تقسیم «فیء[40]» و نیز علت در بیان امیرمؤمنان در تقسیم بیتالمال که انواعی از درآمدهای دولت اسلامی را شامل میشود، مشعر به این معنا است که از دیدگاه اسلام عدم تمرکز همه ثروت و دارایی جامعه مطلوب میباشد، نه فقط «فیء»؛ چراکه بیتالمال انواعی از داراییها را شامل میشود و حضرت امیر(ع) در توزیع بیتالمال به طور مساوی میفرماید: برای اینکه این اموال بین اغنیاء دستبهدست نشود و «فیء» را به هر معنایی بگیریم بیتالمال اعم از «فیء» است.
از سیره امیرمؤمنان درباره تعجیل و تساوی در تقسیم بیتالمال، تأکید حضرت(ع) برای ریشهکن کردن فقر و ایجاد رفاه نسبی و از آموزههای حقوقی مالی الزامی و استحبابی افراد جامعه اسلامی میتوان استنباط کرد که مقصود از توازن اقتصادی وضعیتی است که ثروت و دارایی جامعه بهگونهای بین همه مردم توزیع گردد که تفاوت درآمدها باعث شکاف طبقاتیای که موجب فساد شود، در جامعه موجود اتفاق نیفتد."