چکیده:
از مباحث مهم در تفاسیر قرآن، بحث محکم و متشابه است. یکی از عرفا و مفسرین غرب اسلامی در سده ششم هجری، ابن برجان است. این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه ابن برجان درباره محکم و متشابه است. روش این پژوهش، اسنادی و توصیفی-تحلیلی است. یافته ها حاکی از این است که از دیدگاه ابن برجان معنای اول متشابه، تفصیل محکم است. مبنای او در این معنا، سلسله مراتب وحی الهی و نزول آن است که عبارت است از: ام الکتاب (یا همان کتاب مبین و لوح محفوظ)، حروف مقطعه و قرآن. معنای دوم متشابه عبارت است از شبیه بودن آیات با یکدیگر در اعجاز و حقانیت، شباهت آیات قرآن با آیات کتاب مبین و شبیه بودن برخی آیات قرآن با برخی دیگر که منجر به اشکال و تحیر در خواننده می شود. از نظر ابن برجان حروف مقطعه از جهتی محکم و از جهتی متشابه هستند. همچنین شباهت ها و شواهد لازم برای تاثیرپذیری ابن برجان از دیگران یافت نشد و به نظر می رسد دیدگاه او درباره محکم و متشابه مبتنی بر دریافت و اجتهاد خود او از آیات قرآن و روایات نبوی است.
Muhkam and Mutashabih are of the important issues in the Qur’anic exegeses. One of the Islamic West mystics and commentators in the sixth century AH was Ibn Barrajan. This research examines Ibn Barrajan’s view on Muhkam and Mutashabih. Based on documentary and descriptive-analytical method, it was concluded that Ibn Barrajan first referred to Mutashabih as the description of Muhkam. He based his idea on the hierarchy of Divine Revelation and its descendant, that is 'Umm al-Kitab (i.e. Kitab Mubin or Lawh Mahfuz), Muqatta’a letters and the Qur’an. Second, he referred to Mutashabih as the similarity of verses with each other in miracle and truthfulness, the similarity of verses with the verses of 'Umm al-Kitab, and the similarity of some verses with others, which cause reader’s confusion. According to Ibn Barrajan, Muqatta’a letters are Muhkam in a sense and Mutashabih in another sense. Also, it was not found that Ibn Barrajan was influenced by others. It seems his idea of Muhkam and Mutashabih is based on his own perception and Ijtihad of the verses and Prophetic narrations.
خلاصه ماشینی:
همچنين شباهت ها و شواهد لازم براي تأثيرپذيري ابن برجان از ديگران يافت نشد و به نظر ميرسد ديدگاه او دربارٔە محکم و متشابه مبتني بر دريافت و اجتهاد خود او از آيات قرآن و روايات نبوي است .
ابن برجان در تفسير ايضاح الحکمه نيز تأکيد ميکند که محکمات اين کتاب الم و المص و الر و المر و امثال آن هستند و اين مطلب به صراحت در آيات اوليۀ سورٔە هود و فصلت بيان شده است [٥، ص١٢٨].
البته ابن برجان معتقد است در همين تفصيل حروف مقطعه ، يعني بقيۀ آيات قرآن ، نيز محکم و متشابه وجود دارد [٦، ج٤، ص٥٤٦] و علاوه بر حروف مقطعه ، آيات ديگري را نيز ذکر ميکند که محکم برخي آيات ديگر و و اصل و أم آنها به شمار ميآيند.
از نظر ابن برجان اين فرايند تفصيل محکم تا جايي ادامه پيدا کرده است ، تا براي انسان قابل فهم باشد [٦، ج١، ص٤٨٤] و خداوند آنرا به صورت قرآن عربي با اين حروف و معاني نازل کرد [٦، ج٥، ص٨٢].
بنابراين از ديدگاه ابن برجان حروف مقطعه از جهتي محکم اند (که قرآن تفصيل آنهاست ) و از جهتي متشابه به شمار ميآيند (که شبيه آيات کتاب مبين هستند).
٧. شباهت ها، قرائن و شواهد لازم براي تأثيرپذيري ابن برجان از ديگران يافت نشد و به نظر ميرسد ديدگاه او دربارٔە محکم و متشابه مبتني بر دريافت و اجتهاد خود او از آيات قرآن و روايات نبوي است .