چکیده:
ازجمله مباحث تاریخ معاصر ایرانکهدچار فقرتاریخ نگاری است، قحطی بزرگ سالهای1296-1298هـ.ش/1917-1919م، طی جنگ جهانی اول است که تا سال های اخیر، اهمیت و اثرگذاری آن در تعیین سرنوشت جامعه ایران مورد غفلت مورخان قرار داشت. انتشار پاره ای مقالات و تک نگاری ها با ذکر مصایبی که مردم ایران به واسطۀ نقض بیطرفی و حضور قوای بیگانه متحمل شدند، موجب شناسایی گوشه هایی از فجایع این سال ها شد. سیاست های دول درگیر جنگ و سوابق استعمارگرایانه ایشان طی دوره قاجار و با هدف حفظ منافع، بررسی مستند این سیاست ها و بحران قحطی سال های جنگ جهانی اول در مناطق جنوبی ایران با تاًکید بر اسناد منتشر نشده آرشیو ملی ایران موضوع اصلی مقاله حاضر است. سئوال پژوهش هم بررسی عوامل مؤثر در بروز قحطی و اتلاف نفوس مردمان این مناطق است. نتیجۀ حاصله هم نشان می دهد، عوامل مختلفی در قحطی و هلاکت شماری از ایرانیان طی جنگ جهانی اول دخالت داشته که کشیده شدن دامنۀ جنگ به جنوب کشور و حضور بیگانگان از جمله نظامیان انگلستان یکی از آن عوامل بوده است.
The contemporary history of Iran suffers from poverty in the field of contemporary historiography and, despite the research that has been done, is filled with events that are largely unknown. For instance, the importance of the Great Famine of 1296-1298 AH / 1917-1919 AD during the First World War and its impact in determining the fate of Iranian society had been neglected by historians until recent years. The publication of some articles and monographs focusing on this issue and mentioning the hardships that the Iranian people endured, due to the violation of neutrality and the presence of foreign forces, caused some of the tragedies of these years to be reflected. The main subject of this article is a thorough study of the policies of the warring states and their colonial records during the Qajar period, who did nothing to protect their interests based on the documents of that era, and the famine crisis of the First World War in the southern regions which the unpublished sources and documents of the National Archives of Iran were used extensively. The question that arises in this study is the factors that caused the famine and the disappearance of the inhabitants of these areas. The results of this study show that various factors were involved in the outbreak of famine and the population loss of Iranians during the years of World War I, one of which was the extension of the war to the south and the presence of foreigners, including the British military.
خلاصه ماشینی:
از همین رو مقاله حاضر تلاش دارد با تأکید بر اسناد منتشرنشدهی آرشیو ملی ایران به بررسی سیاستهای دول درگیر جنگ و سوابق استعمارگرایانهی آنها طی دورهی قاجار و بحران قحطی سالهای جنگ جهانی اول در مناطق جنوبی ایران بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که چه عوامل در بروز قحطی و اتلاف نفوس مردم این مناطق مؤثر بوده است؟ نتیجه حاصل از پژوهش نیز حکایت از آن دارد که عوامل مختلفی در قحطی و هلاکت شمار زیادی از ایرانیان طی جنگ جهانی اول دخالت داشته که از مهمترین آنها میتوان به کشیده شدن دامنهی جنگ به جنوب کشور و حضور بیگانگان ازجمله نظامیان انگلستان اشاره کرد.
البته علت اصلی همراهی مقامهای انگلیسی با دولت ایران در جلوگیری از صدور غله برای این بود که «مقدار کثیری غله قبلاً توسط تجار انگلیسی خریداری شده» و قرار بود با کشتی آوریستان به خارج از کشور حمل شود [نامهی ادارهی گمرکات به وزارت مالیه، 26 ربیع الاول1333ق/21 بهمن1293خ/11 فوریه1914م، و نامه وزارت داخله به وزارت مالیه در 22 دلو 1 ] (سند شماره 83، 77- 18279- 240، ساکما).
برای رفع این مشکل پیشنهاد او این بود که باید از حکومت بریتانیا خواهش کرد اجازه دهند از آرد هندوستان که باید به خلیج فارس حمل شود، جلوگیری نکنند تا در عوض از طرف دولت ایران نیز اجازهی حمل غله داده شود [نامه اداره گمرکات به وزارت مالیه در 15 مارس 1915م/23 اسفند 1293خ/ 18ربیعالثانی 1333ق] (سند شماره 116، 117- 18279-240، ساکما).