چکیده:
ملاصدرا بر خلاف ابن سینا که حرکت را از لواحق جسم طبیعی می دانست و وجود آن را تنها در چهار مقوله عرضی می پذیرفت، حرکت را در ذات و جوهر اشیاء دانسته و بحث در مورد آن را از طبیعیات به الهیات منتقل کرده است. اما این نظریه در نظام اندیشه او در معرض دو تفسیر متفاوت قرار گرفته است. تفسیر ماهوی که در آن از مفاهیم حکمت مشاء همچون ماده و صورت بهره می گیرد و تفسیر وجودی که بر مبنای اصالت وجود و استفاده از مفاهیمی چون وجود سیال ارائه می شود.
فارغ از انتقاداتی که به تفسیر دوم می تواند وارد باشد، در این نوشتار تمرکز بر تفسیر ماهوی است. تلاش شده است تا با تحلیل ادله ابن سینا مبنی بر عدم حرکت در جوهر، پیشفرضهای او در این ادله، مورد بررسی قرار گیرند. سپس نشان داده شده است که ارائه هر دیدگاهی مقابل نگرش ابن سینا مستلزم تغییر بنیادین در پیشفرض های او در پذیرفتن عدم حرکت در جوهر است. بنابراین هر تبیینی که در صدد باشد بر پایه اصول پیشین ارائه شود، به نتیجه رضایت بخشی نخواهد رسید، چنانکه ملاصدرا در ارائه آن ناموفق عمل کرده است.
خلاصه ماشینی:
تحلیل انتقادی تفسیر ماهوی از حرکت جوهری؛ مقایسة دیدگاه ابنسینا و ملاصدرا 1 نفیسه نجبا دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه خوارزمی چکیده ملاصدرا بر خلاف ابنسینا، که حرکت را از لواحق جسم طبیعی میدانست و وجود آن را تنها در چهار مقوله عرضی میپذیرفت، حرکت را در ذات و جوهر اشیاء دانسته و بحث در مورد آن را از طبیعیات به الهیات منتقل کرده است.
همانطور که ملاحظه میشود، لزوم وجود موضوع برای حرکت و صورت جوهری بالفعل بهعنوان مصداق آن و همچنین امکانناپذیری تغییر و حرکت در صورت نوعیه، فروضی است که از نظر شیخ به اثبات عدم حرکت در جوهر میانجامد.
لزوم وجود موضوع برای حرکت ابنسینا در طبیعیات شفا پس از اینکه حرکت را به عنوان کمال اول برای امر بالقوه، از آن حیث که بالقوه است، تعریف میکند (ابنسینا، 1404، ب، ص83)، وجود متحرک یا موضوع را یکی از اموری میداند که حرکت به آن متعلق است و با این بیان که هیچ شکی در نیازمندی حرکت به موضوع نیست (همان، ص 87)، آن را بینیاز از استدلال میداند.
با توجه به آنچه بیان شد سخن از لزوم وجود موضوع برای حرکت در بیانات صدرا به نوعی بازگشت او به اصالت ماهیت است و با مبانی فکریاش و تعریف جدیدی که از حرکت ارائه داده است، منافات دارد.
بنابراین در نظر گرفتن "ماده به همراه صورت ما" نیز توسط صدرا به عنوان موضوع حرکت، مغایر تصویری است که بر اساس مبانی خود از حرکت جوهری و همچنین پذیرش حرکت قطعیه ارائه میدهد.