چکیده:
این نوشتار محتوای آموزشی نظامیههای عهد سلجوقیان را با محتوای آموزشی مراکز علمی مصر بالاخص الازهر مقایسه می نماید. دانشگاه الازهر مصر از نظر تاریخی و نیز به لحاظ تدوین برنامه های درسی مقدم بر نظامیه های سلاجقه بود که در سال 359 ه.ق توسط جوهر سیسیلی (صیقلی) سردار معروف المعز خلیفه فاطمی احداث شد و در سال 361ه.ق شروع به کار کرد. این مرکز بزرگ علمی نخستین مرکز علمی اسلامی بود که تا حدود زیادی به دانشگاههای امروزی شباهت داشت. خواجه نظام الملک وزیر سلجوقیان نظامیه ها را نزدیک به یک قرن بعد از الازهر تاسیس کرد و بسیاری از مقررات و برنامه های آن را اخذ نمود و در نظامیه بکار بست. در همین راستا، نخست محتوای آموزشی نظامیهها شامل مواد درسی رشتهها، زبان و روش تدریس در آن مراکز بررسی می شود، سپس همین موارد را در عهد فاطمیان جستجو کرده و در نهایت وجوه اشتراک و افتراق آنها به تفصیل تحقیق می گردد. سوال اصلی پژوهش نیز چنین است که تفاوت عمده نظامیه های سلجوقیان با نظام آموزشی فاطمیان مصر چه بود؟ فرضیه حاصله این است که در نظامیه ها مسائل شرعی و علوم اسلامی تدریس می شد اما در مراکز علمی شیعه مصر مباحث عقلی چون فلسفه و حکمت و علوم طبیعی مورد بحث قرار می گرفت. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر مقایسه و تحلیل ابعاد و زوایای مختلف موضوع را بررسی می نماید. یافته های تحقیق نشان می دهد که نظامیهها به خاطر رقابت با الازهر محتوای آموزشی خود را جهت احیای مذهب تسنن و بر پایه شریعت قرار داده بودند، در حالی که مراکز علمی مصر به خاطر جذب طرفداران اسماعیلی و با تسامح از ورود رشتههای مختلف ممانعت نمیکردند و نیز به سبب دشمنی با عباسیان جهت تبلیغ و جذب علما محیط آموزشی مراکز علمی خود را باز گذاشته بودند و این در حالی است که برای تحصیل در نظامیهها شرط اصلی داشتن مذهب شافعی بود.
خلاصه ماشینی:
سوال اصلي پژوهش نيز چنين است که تفاوت عمده نظاميه هاي سلجوقيان با نظام آموزشي فاطميان مصر چه بود؟ فرضيه حاصله اين است که در نظاميه ها مسائل شرعي و علوم اسلامي تدريس مي شد اما در مراکز علمي شيعه مصر مباحث عقلي چون فلسفه و حکمت و علوم طبيعي مورد بحث قرار مي گرفت .
يافته هاي تحقيق نشان مي دهد که نظاميه ها به خاطر رقابت با الازهر محتواي آموزشي خود را جهت احياي مذهب تسنن و بر پايه شريعت قرار داده بودند، در حالي که مراکز علمي مصر به خاطر جذب طرفداران اسماعيلي و با تسامح از ورود رشته هاي مختلف ممانعت نميکردند و نيز به سبب دشمني با عباسيان جهت تبليغ و جذب علما محيط آموزشي مراکز علمي خود را باز گذاشته بودند و اين در حالي است که براي تحصيل در نظاميه ها شرط اصلي داشتن مذهب شافعي بود.
در همين راستا سوال اصلي پژوهش چنين است که تفاوت عمده نظاميه هاي سلجوقيان با نظام آموزشي فاطميان مصر چگونه بود؟ فرضيه حاصله اين است که در نظاميه ها مسائل شرعي و علوم اسلامي تدريس مي شد اما در مراکز علمي شيعه مصر مباحث عقلي چون فلسفه و حکمت و علوم طبيعي مورد بحث قرار مي گرفت .
» (راوندي، ١٣٣٣: ٦٦) روشهاي تدريس : پيش از تأسيس نظاميه و حتي پس از آن، ترتيب مجالس درس در مساجد و مجامع علمي عبارت بود از حلقه هايي که شاگردان به دور استاد تشکيل ميدادند و اين امر يک نوع تأسي بود به روش پيامبر گرامي اسلام و نخستين مربي مکتب قرآن که شاگردان مکتب اسلام را حلقه وار به دور خود مينشاند و به آنها درس انسانيت و زهد ميآموخت و اين روشي است که تا زمان ما در بسياري از مدارس ديني معمول و متداول است .