چکیده:
نظام عدالت کیفری ایران نیز تحت تاثیر نظام حقوقی رومی- ژرمنی و کامن لا، بنا به دلیل وجود آسیبهای ناشی از مجازات حبس و چالشهای انسانی، اجتماعی و اقتصادی آن، رفته رفته به سمت مجازاتهای جایگزین حبس گرایش پیدا کرده و در اصلاحات سال 1392 قانون مجازات اسلامی به صورت رسمی در قوانین ماهوی، مجازاتهای جایگزین حبس را پیشبینی و وضع نمود که در قالب مواردی نظیر خدمات اجتماعی، جزای نقدی و جزای نقدی روزانه اجرایی گردید. در این مقاله که به روش توصیفی و تحلیلی تهیه و تنظیم شده است رویکرد نظام عدالت کیفری ایران نسبت به مجازات جایگزین حبس، دلایل گرایش نظام عدالت کیفری ایران نسبت به جایگزین کردن مجازات حبس، انواع آنها و البته مشکلات ناشی از اجرای آن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج و یافتههای پژوهش بیانگر این است که پس از جدی شدن بحث مجازات جایگزین حبس از سال 1392، ظرف این مدت محدود یعنی کمتر از یک دهه، پیشرفت قابل توجهی در حوزه مجازات جایگزین حبس ایجاد شده است و رویه قضایی نیز علیرغم چالشهای موجود، رفته رفته نسبت به استفاده از این ظرفیت اقبال نشان داده و از آن استفاده کرده است، هرچند که به نظر میرسد همچنان میتوان این ظرفیت را با استفاده از تجربیات کشورهای دیگر بسط و گسترش داد.
خلاصه ماشینی:
در همین زمینه قانونگذار مجازاتهای نقدی، جزای نقدی روزانه، خدمات عمومی رایگان، دوره مراقبت و محرومیت از حقوق اجتماعی را به عنوان جایگزین حبس پیشبینی نموده است که با دو شرط 1) در صورت گذشت شاکی و 2) وجود شرایط تخفیف و با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم و...
نکته بسیار مهمی که در مورد قواعد صلاحیت و تجدید نظرخواهی از مجازات حبس وجود دارد این است که اگر فردی محکوم به 6 ماه حبس شود و دادگاه به عنوان مجازات جایگزین حبس وی را به 270 ساعت خدمات عمومی رایگان محکوم نماید، ملاک تجدید نظرخواهی و صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده مجازات اصلی حبس است یا مجازاتی که به عنوان جایگزین حبس داده شده است؟ماده 76 قانون مجازات اسلامی در این زمینه گشایشی حاصل نموده است و مقرر داشته: «ملاک تعیین صلاحیت دادگاه و تجدید نظرخواهی از حکم محکومیت به مجازات جایگزین حبس، مجازات قانونی جرم ارتکابی است».
بخش چهارم: انواع مجازاتهای جایگزین حبس در نظام عدالت کیفری ایران ظرفیت مجازاتهای جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 مورد اشاره قرار گرفته است که بر اساس هدف جایگزین کردن مجازات سالب آزادی زندان با مجازاتهای دیگر وضع شده است و در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت بند اول: دوره مراقبت امروزه اصلاح مجرم نسبت به تنبیه وی یا طرد او از جامعه از اولویت بیشتری برخوردار است، یکی از روشهایی که میتوان بر اساس آن بر اصلاح مجرم امیدوار بود روش مراقبت از مجموعه مجازاتهای جایگزین حبس است، با دستور مراقبت، مجرم میتواند علاوه بر مجازات به جامعه نیز فایده برساند.