چکیده:
تغییرات و جابجاییهای کلی و حتی جزئی الگوی رودخانه از عمدهترین مباحث مربوط به ژئومورفولوژی رودخانهای به شمار میرود. به همین علت تحقیقات و مطالعات زیادی توسط ژئومورفولوژیست ها در این زمینه انجامگرفته است. با بررسی الگوی یک رودخانه میتوان شرایط کنونی و پتانسیل تغییرات احتمالی آن را در آینده بهتر درک کرد و همچنین میتوان پاسخ رودخانه را نسبت به تغییرات طبیعی و انسانی پیشبینی کرد. رودخانه ارس یکی از مهمترین رودخانههای مرزی ایران در حوضه آبریز دریای خزر میباشد که بنا به دلایل مختلف زمینهای ساحلی خود را بهواسطه تغییرات جانبی موردتهاجم قرار داده و نهایتاً موجب تخریب اراضی زراعی و مسکونی و جاده ساحلی شده است که خصوصاً در مناطق دشتی حمله رودخانه به سواحل تشدید یافته و باعث تغییرات عرضی شدید شده است. وجود تأسیسات زیربنایی مهم کشاورزی، پروژههای عمرانی و صنعتی در حاشیه رودخانه ارس موجب شده که تغییر مسیر این رودخانه از اهمیت بالایی برخوردار باشد. در این مطالعه بهمنظور بررسی تغییرات زمانی و مکانی بستر رودخانه ارس از تصاویر ماهوارهای Landsatسنجنده OLIو TMدر بازهی زمانی 1987 الی 2013 و همچنین از تصاویر ماهواره IRS سنجندهP5 هم برای تفسیر دقیقتر عوارض کنارههای رودخانه استفاده گردید. ضرایب هندسی رودخانه برای دو دوره زمانی فوق مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. نتایج حاصله تغییرات و جابجایی عرضی زیادی را طی 26 سال اخیر (در بعضی نقاط 7/1 کیلومتر) نشان داد. بیشترین میزان این تغییرات در قسمت پاییندست بازه انتخابی صورت گرفته است. مطالعه عوامل مؤثر در تغییرات عرضی رودخانه ارس نیز نشان داد که پایین بودن شیب رودخانه و همچنین جریان رودخانه بر روی بستر آبرفتی جوان فرسایش پذیر از مهمترین عوامل تغییرات عرضی این رودخانه بوده است و سایر عوامل تأثیرگذار در مرتبه بعدی قرارگرفتهاند.
خلاصه ماشینی:
در اين مطالعه به منظـور بررسـي تغييـرات زماني و مکاني بستر رودخانه ارس از تصـاوير مـاهواره اي Landsat سـنجنده OLI و TM در بازه ي زماني ١٩٨٧ الي ٢٠١٣ و همچنين از تصاوير ماهواره IRS سنجنده P٥ هم براي تفسـير دقيق تر عوارض کناره هاي رودخانه استفاده گرديد.
مطالعه عوامل مـؤثر در تغييـرات عرضـي رودخانه ارس نيز نشان داد که پايين بودن شيب رودخانه و همچنين جريان رودخانـه بـر روي بستر آبرفتي جوان فرسايش پذير از مهم ترين عوامل تغييرات عرضي اين رودخانه بوده اسـت و ساير عوامل تأثيرگذار در مرتبه بعدي قرارگرفته اند.
رضايي مقدم و خوش دل (١٣٨٨) با استفاده از عکس هاي هوايي ١:٢٠٠٠٠ سال ١٣٦٣ و ١:٤٠٠٠٠ سال ١٣٧٧وضعيت مورفولوژيکي و هندسي پيچان رودهاي اهر چاي در محدوده دشت ازومدل ورزقان را موردمطالعه قرار داده اند و به اين نتيجه رسيدند که رودخانه در محدوده موردمطالعه به علت شيب بسيار کم حالت مئاندري پيداکرده و بيش ترين درصد مئاندر مربوط به مئاندرهاي داراي سينوسيته بالا ١/٥ مي باشد.
همچنين بايد اشاره کرد که از سال ١٩٨٧ تا ٢٠١٣ تعداد الگوي رودخانه اي سينوسي و پيچان رودي در هر سه بازه اول ، دوم و سوم رو به افزايش بوده است .
در راستاي بررسي عوامل مؤثر در تغييرات بستر رودخانه ارس ، پارامترهاي اثرگذار موردبررسي و مطالعه قرار گرفت و نتايج حاصله نشان داد که در بين اين عوامل ، شيب و جنس رسوبات ، مهم ترين عامل جابجايي عرضي رودخانه ارس طي ٢٦ سال اخير بوده است .