چکیده:
یکی از مه مترین سوالاتی که در رابطه با شیوه اجرای احکام سالب حیات؛ اعم از حدود و قصاص
نفس مطرح است، طریقیت یا موضوعیت رو شهای اجرای این احکام است. در قانون مجازات
جمهوری اسلامی ایران مصوب 1392 احکام سالب حیات حدی با تبعیت از فقه امامیه به سه
بخش تقسم شده است: بخش اول شامل حدودی است که در مرتبه چهارم به مجازات اعدام
منجر م یشوند. بخش دوم شامل همه حدود باقیمانده ب هجز صلب و رجم م یشود که این دسته نیز
خود، به دو قسمت تقسیم م یشوند؛ چراکه در یک قسم از آن، شمشیر ب هعنوان وسیله استیفای حد
معین شده و در قسم دیگر هیچ گونه وسیل های معیّن نشده است. در بخش سوم نیز صلب و رجم
مورد بررسی قرار م یگیرد.
این پژوهش، با بررسی قول فقها و ادله روائی و قرآنی در نهایت اثبات م یکند که ب هجز صلب
و رجم، در قصاص و سایر حدود، ابزارها و وسایل اجرای احکام طریقیت داشته و قابل تبدیل به
ابزارهای جایگزین است. البته طریقیت داشتن به این معنا نیست که هر روشی را بتوان استفاده
کرد؛ بلکه باید با توجه به سایر ادله، از جمله غرض شارع و امور یقینی، از جمله نفی مثله، محدوده و
میزان طریقیت را روشن کرد. در بحث صلب و رجم نیز طبق ادله این دو جرم، ابزار و وسایل ذکرشده
موضوعیت دارند.
در این شماره از مجله رسائل به بخش اول مقاله در جرایم حدی پرداخته شده است و در شماره
بعد قصاص نفس پرداخته خواهد شد
خلاصه ماشینی:
سؤال فوق به همان صورت، در شیوه اجرای قصاص، بهویژه قصاص نفس نیز مطرح است؛ یعنی آیا برای اجرای قصاص نفس باید از شیوه خاصی بهره جست یا خیر؟ با توجه به لسان ادله مربوط به این نوع مجازاتها و ماهیت متفاوت آنها، باید گفت سؤال مذکور، در همه موارد، پاسخ یکسانی نداشته و بهحسب نوع مجازات، متفاوت خواهد بود؛ به همین جهت، پژوهش حاضر، درصدد بررسی فقهی مسأله قصاص نفس و نیز همه حدودی است که در قانون مجازات اسلامی حکم به اعدام آنها شده است 1 تا به این سؤال، پاسخ دهد که ابزار مجازات و قصاص در کدام یک از این موارد، بهعنوان بخشی از حد اخذ شده و بهعبارتی، موضوعیت دارد و در کدام یک از آنها طریقیت داشته و صرفاً بهعنوان وسیله مطرح است و آنچه برای شارع مقدس موضوعیت دارد، نفس «قتل» مجرم است؟ برای پاسخ به این سؤال، نخست، حدود سالب حیات را به سه دسته تقسیم نموده و مورد بررسی قرار میدهیم و سپس، بحث قصاص نفس، بهعنوان یکی دیگر از مجازات سالب حیات را بررسی میکنیم.
1 در رابطه با غرض شارع باید به چند سوال اساسی برای بهدست آوردن تمام غرض پاسخ داد: اولاً اینکه خصوصیت عرفی شمشیر چیست؟ ثانیاً اینکه منظور از سلب حیات که در ادله آنها «قتل» بهکار رفته است یا شمشیر بهعنوان وسیله استیفاء معین شده است، مطلق ازهاق روح است یا تعذیب نیز شرط است؟ و ثالثاً هم اینکه آیا غرض شارع از تعیین شمشیر این بوده است که این کار اسهل و آسانتر بوده است؟ پاسخ به این سوالات در مقاله دیگر از نویسنده با عنوان مشروعیت اعدام بدون درد در فقه امامیه و قانون جمهوری اسلامی ایران بهطور مفصل، مورد بررسی قرار گرفته است؛ لکن بهعلت ارتباط تنگانگ این بحث با مبحث غرض شارع، بهطور اجمالی، به آن اشاره میکنیم.