چکیده:
هدف پژوهش حاضر آسیبشناسی دوستی با کفار در جامعۀ اسلامی و راههای برونرفت آن براساس سوره ممتحنه و با روش تحلیل مضمون میباشد. برای کشف مضامین سوره با روش تحلیل محتوا، با مراجعه به آیات و واژگان آن، مضامین پایه، مضامین سازماندهنده، مضامین عام و مضمون نهایی، استخراج گردیده و مشخص شد که مضامین عام و حاکم بر سوره، عدم دوستی با کفار و پیروی از احکام الهی در روابط با آنان و مسلمانان بوده و برگرفته از همین مهم، مضمون نهایی آن، خودباوری و عدم اعتماد به دشمن معرفی شده است. لذا جامعۀ اسلامی در همین راستا و با توجه به زمینهای چون برائتجویی، در فرایند شکلگیری دارای آسیبهای اخلاقی متفاوتی مانند غلبه روابط عاطفی در برائت و افراط در برائتجویی در عرصة سیاسی- اجتماعی بوده است که خدای متعال برای رهایی جامعة اسلامی از آنها، راهکارهایی مانند الگوگیری از حضرت ابراهیم(ع) و عدالتورزی برای برونرفت از آنها را بیان کرده است.
The purpose of the present study is to review the pathology of friendship with Kuffar (disbelievers) in the Islamic Society and finding resolutions for that based on Surah Mumtahinah using thematic analysis. The basic, organizing, general, and final themes in Surah Mumtahinah were extracted from the Qur’anic verses and vocabularies in order to discover the themes using thematic analysis. It was determined that the dominant general themes in this Surah discourage friendship with disbelievers and encourage obedience to the divine rules in terms of relationship between Muslims and Kuffar. Accordingly, the final theme that is self-esteem and distrust to the enemy was introduced. Moreover, in this regard and with respect to Bira’at juyi (loathing), the Islamic society faces various moral damages such as the domination of sentiments and extremism in political-social domains so for releasing the Islamic society from such challenges, God Almighty has stated some guidelines like the model of Majesty Ibrahim (s) and justice to resolve this problem.
خلاصه ماشینی:
برای کشف مضامین سوره با روش تحلیل محتوا، با مراجعه به آیات و واژگان آن، مضامین پایه، مضامین سازماندهنده، مضامین عام و مضمون نهایی، استخراج گردیده و مشخص شد که مضامین عام و حاکم بر سوره، عدم دوستی با کفار و پیروی از احکام الهی در روابط با آنان و مسلمانان بوده و برگرفته از همین مهم، مضمون نهایی آن، خودباوری و عدم اعتماد به دشمن معرفی شده است.
پژوهش پیشرو، با بهرهگیری از روش تحلیل مضمون، به بررسی آسیب اخلاقی دوستی با کفّار در جامعه مدینه و راههای برونرفت از آن براساس سورۀ ممتحنه میپردازد و در پاسخ، بر این فرضیه تاکید شده است که با رجوع به آیات سورۀ ممتحنه درمییابیم، زمینۀ اصلی آسیبزای اخلاقی- سیاسی دوستی با کفار را باید در برائتجویی از آنان جستجو کرد که به آسیبهای اخلاقی متفاوتی مانند غلبه روابط عاطفی در برائت و افراط در برائتجویی، منجر شده و جامعۀ مطلوب در این سوره، جامعهای مستقل، باتقوا، ارزشمدار و دارای الگوی برتر مانند حضرت ابراهیم(ع) و جامعهای عدالتمحور است که همه این موارد میتواند بهترین راهکار برای رهایی از آسیبهای اخلاقی- سیاسی و شکلگیری جامعۀ مطلوب اسلامی فراهم آید.
در این زمینه کتب و مقالاتی به عنوان پیشینه پژوهش، وجود دارد، از جمله کتاب «بیان قرآن، تفسیر سوره ممتحنه» (خامنهای، 1399) که با توجه به رویکرد سیاسی-اجتماعی رهبری، برخی از زوایای دوستی با کفّار را بررسی کرده است.
جدول1- مضامین سوره ممتحنه {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} آیات و سیاق سورۀ ممتحنه، به ما بیان میکند که هستۀ مرکزی و مضمون نهایی این سوره، عدم دوستی مؤمنان با کُفار است و به شدت از آن نهی میکند.