چکیده:
ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ از دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﺻﻠﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻈﺎم ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻘﻬﺎ اﺳﺖ. روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻌﺪ از ﻏﯿﺒﺖ ﮐﺒﺮی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﯽ و دوﻟﺖﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ او و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﻗﻠﯿﺖ ﺑﻮدن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎن اﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻞ ﺗﻘﯿﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻮدﻧﺪ. ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻓﻘﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ روی ﻓﻘﻪ ﻓﺮدی ﺑﻮد. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﺑﻪ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ_ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ، ﺗﻬﯿﻪ و در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﻮﯾﻪ، روﻧﺪ ﻫﻤﮑﺎری دوﺳﻮﯾﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺻﻔﻮی و ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ روﺣﺎﻧﯿﺖ را ﮔﺰارش ﻣﯽدﻫﺪ. در اداﻣﻪ ﻧﯿﺰ دوری ﺷﺎﻫﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه از روﺣﺎﻧﯿﻮن، ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم در ﮐﻨﺎر اﻫﺪاء اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﯾﻦ، ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺷﯿﻌﻪ در دوره ﻗﺎﺟﺎر ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. در آﺧﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻮل در ﺣﻮزه و ﻓﻘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ در دوره دوم ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش سعی شده تا به سئوالات 1-چه عوامل سیاسی و اجتماعی سبب تا علمای شیعه نظریات جدیدی نسبت به حکومت ارائه دهند؟ 2-چه تحولاتی در حوزه و اندیشه سیاسی فقها رخ داد؟ پاسخ داده شود و همچنین فرضیات 1-قدرت اجتماعی که روحانیت در دوره صفویان کسب کرده بود و همچنین ایجاد نقطه بحرانی میان روحانیت شیعه وشاهان قاجار که منجر به زیر سئوال رفتن مشروعیت قاجاریه و طرح نظریا جدید شد.
تشکیل سلسله شیعه صفوی و تلاش شاهان برای کسب مشروعیت تا زمانی که صفویان بر سر کار آمدند، قدرت سیاسی به طور انحصاری در اختیار اهل سنت بوده و مخالفان خود را که عمدتاً از میان شیعیان بودند را تحمل نمیکردند.
پیشینه همکاری و ادلههای فقهی، فقهای شیعه با سلاطین هرچند بعد از خلافت امیرالمؤمنین علی (ع) مدتی هم حکومت آل بویه که از شیعیان زیدی بودند بر سر کار آمدند اما همچنان به علت نفوذ خلافت اهل سنت در جامعه این امکان وجود نداشت که دستگاه خلیفه عباسی برچیده و مذهب رسمی ایران تغییر یابد.
تحول در فقه سیاسی و بسط دادن به نظریه ولایت فقیه بود که میرزای شیرازی با تأسیس حوزه علمیه سامرا و ادامه راه و اندیشه وی توسط شاگردانش که این خود بعنوان مبنای فقهی و حجت شرعی برای مردم به حساب میآمد، در نهایت عاملی مهم در طرح نظریاتی همچون مشروطه اسلامی و بعدها حکومت اسلامی شد.