چکیده:
تسویه موثر و کارآمد یکی از ضروریات مدیریت حجم انبوه معاملات در بازار سرمایه است. شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) متولی امور ثبت، سپرده گذاری و تسویه در بازار بورس اوراق بهادار است. تعیین ماهیت و نقش سمات در این امور لازمۀ تشخیص حقوق و تکالیف این شرکت و هریک از طرفین معامله است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است؛ در خصوص نقش سمات نظراتی از قبیل «معاملهگر بودن»، «محاسبه گری صرف» و نظریه «وکالت در تسویه» مطرح شده است که هر یک از این نظریات مستلزم سازوکار اجرایی متفاوتی است. با مطالعه قوانین و مقررات حاکم بر بازار سرمایه و تطبیق آن با نظرات رایج میتوان به این نتیجه رسید که سازوکار اجرایی تسویه در شرکت سپرده گذاری مرکزی براساس سازوکار «شبکه سازی تسویه الزام آور» طراحی شده است و سمات در این سازوکار، به عنوان وکیل، «وکالت در تسویه» معاملات را برعهده دارد.
Effective and efficient settlement is one of the essential requirements for the management of a large volume of transactions in the capital market. Central Securities Depository and Settlement of Funds Company is the trustee of registration affairs, deposition, and settlement in the stock market. The determination of the nature and role of SAMAT in these affairs is the prerequisite for recognition of the rights and duties of this company and each of the transaction parties, which have been investigated in this research. With regard to the role of SAMAT, such ideas as "being a trader", "pure calculation", and the theory of "delegation in settlement" have been addressed while each of them requires a different implementation mechanism. Studying the rules and regulations governing the capital market and adapting them with the common views, one may come to the conclusion that the mechanism for the settlement implementation of the central depository company has been designed based on the mechanism of "binding payment netting"; and SAMAT as the representation in this mechanism, is responsible for "delegation in the settlement" of transitions.
خلاصه ماشینی:
فصلنامۀ علمي ديدگاه هاي حقوق قضائي مقاله ٔ پژوهشي، دورٔە ۲۶، شمارٔە ۹۴، تابستان ۱۴۰۰، صفحات ۱ تا ۲۲ تاريخ دريافت : ۱۳۹۷/۱۱/۲۱ - تاريخ پذيرش : ۱۴۰۰/۰۶/۲۰ کارکرد و ماهيت حقوقي عملکرد شرکت سپرده گذاري مرکزي اوراق بهادار و تسويه وجوه (سمات ) | جواد حسين زاده | دانشيار گروه حقوق دانشگاه علم و فرهنگ تهران ، تهران ، ايران | صابر علائي | دانشجوي دکتري حقوق خصوصي دانشگاه علم و فرهنگ ، تهران ، ايران چکيده تسويۀ مؤثر و کارامد يکي از ضروريات مديريت حجم انبوه معاملات در بازار سرمايه است .
اخذ وثائق لازم از فعالان بازار از مهم ترين کارکردهاي نهاد تسويه و پاياپاي در بازارهاي مالي، کنترل ريسک اعتباري و افزايش اطمينان و اعتبار سرمايه گذاري در بازارياست که امور تسويۀ معاملات و پاياپاي وجوه آن بازار را به عهده دارند (٤٥٣ :٢٠١٣ ,Levitin)؛ حســب بند ۶ ماده ۱ آئين نامۀ اتاق پاياپاي ، هر عضــو طرف ِ معامله ، به منظور تضمين انجام تعهدات خود در مقابل اتاق پاياپاي (شرکت سپرده گذاري مرکزي) به صــورت نقدي، ضــمانت نامه هاي بانکي بدوم قيد و شــرط و اوراق بهادار را طبق مقررات توديع ميکند؛٢ اين سپرده و وثيقه به عنوان ضمانت اجراي نقض تعهدات معامله گران در بازار بورس است و از آنجايي که شرکت سپرده گذاري مرکزي در نقش اتاق پاياپاي به تسويه و پاياپاي معاملات اقدام ميکند، چنين وثائقي را از کارگزاران و ســاير معامله گران اخذ کرده و در جهت تســويۀ معاملات از آن ها استفاده ميکند.