چکیده:
در عصر حاضرگونه شناسی یا نوع شناسی یکی از لوازم پژوهش خصوصا در مطالعات مرتبط با علوم انسانی است که به عنوان چارچوب و راهنمای محقق محسوب میشود و بر اساس قواعد آن، پدیدهها جهت درک و شناخت بهتر، بر اساس الگویی منطقی تقسیم بندی میشوند. یکی از شاخههای مطالعاتی در حوزه پژوهشهای قرآنی که گونهبندی در آن اهمیت دارد، شبهات و انکاریهها پیرامون قرآن است. با وجود تلاشهای موثری که در زمینه شبههپژوهی قرآنی صورت گرفته است به علت تمرکز غالب مولفان بر پاسخگویی، ارائه یک گونهبندی جامع از شبهات در حاشیه قرار گرفته است. با توجه به این که تقسیم بندی علمی شبهات یکی از لوازم شبهه پژوهی بوده و پیشنیازی برای پاسخدهی روشمند به شبهات محسوب میشود ضروری است قبل از ارائه هر گونه و دفاع و ردیه بدان پرداخته شود. این مقاله در یک بررسی توصیفی-تحلیلی با مطالعه برخی از گونهبندیهای ارائه شده در آثار شبههپژوهی قرآنی و در نظر گرفتن الگوی شبهات معارضان علیه قرآن، خصوصا مستشرقان و مسیحیان تبشیری به ارائه یک طرحواره شامل شش نوع کلی شبهات مصادر، شبهات وحیانیت، شبهات استناد به قرآن، شبهات فهم قرآن، شبهات متن و شبهات مربوط به آورندگان وحی اقدام نموده است و به تناسب زیرگونهها و مصادیق هر یک نیز بر اساس قواعد گونهبندی، گزینش و ارائه نموده است. مبنای کلامی در این نوشتار دفاع از قرآن به عنوان کتابی وحیانی و خطا ناپذیر و مبنای علمی، عنصر شباهت در شبهات بوده و تقسیم بندی براساس الگوی هرمی صورت گرفته است. نقطه قوت این طرحواره آن است که شبهات پراکنده را با قرار دادن در دستههای همگون به صورت گونههای اصلی و فرعی جمع نموده که خود کمک شایانی به دفع توهم کثرت شبهه خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
اين مقاله در يک بررسي توصيفي -تحليلي با مطالعه برخي از گونه بنديهـاي ارائـه شـده در آثـار شبهه پژوهي قرآني و در نظر گرفتن الگوي شبهات معارضان عليه قرآن، خصوصًا مستشرقان و مسـيحيان تبشـيري بـه ارائه يک طرحواره شامل شش نوع کلي شبهات مصادر، شبهات وحيانيت ، شبهات استناد به قرآن، شبهات فهم قـرآن، شبهات متن و شبهات مربوط به آورندگان وحي اقدام نموده است و به تناسب زيرگونه ها و مصاديق هـر يـک نيـز بـر اساس قواعد گونه بندي، گزينش و ارائه نموده است .
شبهه پراکني عليه قرآن سابقه اي به قدمت خود اين کتاب آسماني دارد بـه همـين جهـت در پيشينه تلاشهاي انديشه وران مسلمان به آثار و تأليفات متعددي ميتوان اشاره کرد که تمـام يـا بخشي از آنها به پاسخ به شبهات پيرامون قرآن يا مفاهيم قرآني اختصاص يافته است .
(ابن قتيبة ، ٢٤؛ همان، ٣١ـ١٦٠) شيخ مفيد (م ٤١٣ق ) به عنوان ابداعکننده روش کلامـي در تفسـير کـه روش وي مـورد توجه و تقليد افرادي چون فخر رازي (م ٦٠٦ق ) قرار گرفته است در بيانات تفسيري خـود که اکنون از لابه لاي کتابهاي وي جمع آوري شده و با عنوان «تفسير القـرآن المجيـد» بـه چاپ رسيده به بسياري از شبهات قرآني پيرامون امامت ، مسائل فقهي ، متشابهات قرآني در شرور، اختيار، اراده الهي و ...
مبناي علمي اين تقسيم بندي نيز، عنصر شباهت است که بر اساس آن فرعيات و زيـر شاخه هاي گونه هاي کلي در شبهات تعيين شده اسـت و بـراي زيـر بنـاي تحقيـق گونـه بنـدي مستشرقاني چون تسدال در «مصادر القران » مورد توجه بوده است .